Η ανάγκη για δημοσιονομική περισυλλογή

Ένας σημαντικός στόχος του Προενταξιακού Οικονομικού Προγράμματος (ΠΟΠ) που ετοίμασε το Υπουργείο Οικονομικών είναι ο ισοζυγισμός του κρατικού προϋπολογισμού μέχρι το έτος 2005. Η οριοθέτηση του στόχου αυτού είναι μια θετική εξέλιξη και δίνει κάποιες ελπίδες ότι θα γίνει επιτέλους μια σοβαρή προσπάθεια να τεθούν σε τάξη τα δημοσιονομικά μας. Για να αντιληφθεί ο καθένας πόσο χρειάζεται αυτή η τάξη αρκεί να πούμε ότι η Κυπριακή Δημοκρατία παρουσίασε για τελευταία φορά δημοσιονομικό πλεόνασμα το 1971.

Υπάρχουν όμως αρκετοί λόγοι να βλέπει κανείς με δυσπιστία τους υπολογισμούς του υπουργείου οικονομικών. Κατ' αρχάς, ο στόχος του ισοζυγισμένου προϋπολογισμού προβλέπεται να επιτευχθεί αν η οικονομία παρουσιάσει ρυθμούς ανάπτυξης της τάξης του 4.6% ετησίως για την επόμενη τριετία. Παρόλο που τέτοιους ρυθμούς ανάπτυξης είχαμε και την τετραετία 1998-2001, η πρόβλεψη ότι θα συνεχίσουμε να τους επιτυγχάνουμε σε μια περίοδο που η διεθνής οικονομία βρίσκεται σε κατάσταση στασιμότητας είναι κάπως αισιόδοξη. Επιπρόσθετα, η πρόβλεψη αυτή παραγνωρίζει τη σοβαρή πιθανότητα ενός πολέμου στο Ιράκ στις αρχές του επόμενου έτους. Μια τέτοια εξέλιξη θα έχει πολύ δυσμενείς επιπτώσεις στην Κυπριακή οικονομία. Παράλληλα, η εκρηκτική κατάσταση στα παλαιστινιακά εδάφη, οι επιπτώσεις της 11ης Σεπτεμβρίου και ο απόηχος της χρηματιστηριακής κρίσης θα συνεχίσουν να ταλαιπωρούν την Κυπριακή οικονομία.

Ακόμα όμως κι αν το αισιόδοξο σενάριο ανάπτυξης επαληθευτεί, αυτό δεν συνεπάγεται ότι αυτόματα θα ισοσκελιστεί και ο προϋπολογισμός. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι την "χρυσή" περίοδο 1998-2001 το δημοσιονομικό έλλειμμα κυμάνθηκε από το 3.7% μέχρι το 5.5%. Χρειάζονται λοιπόν τολμηρές διαρθρωτικές αλλαγές που θα οδηγήσουν στη μείωση των δαπανών και την αύξηση των εσόδων του κράτους. Το ΠΟΠ αναφέρεται αόριστα σε περιορισμό της αύξησης των θέσεων του δημοσίου και συγκράτηση των δημοσίων δαπανών. Όμως παρόμοιες δεσμεύσεις έχουν γίνει πολλές φορές στο παρελθόν χωρίς τα ανάλογα αποτελέσματα. Πόσο μάλλον τώρα που η ευθύνη για την υλοποίηση του ΠΟΠ θα περάσει σύντομα σε μια καινούρια κυβέρνηση.

Ίσως το Υπουργείο Οικονομικών να γνωρίζει κάτι που οι υπόλοιποι αγνοούμε. Όμως τα δεδομένα που έχουμε μπροστά μας δεν μας επιτρέπουν να είμαστε ιδιαίτερα αισιόδοξοι. Δεν είναι σοφό να βασιζόμαστε σε αισιόδοξα σενάρια ανάπτυξης για την μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος. Η πικρή αλήθεια είναι ότι η δημοσιονομική τάξη δεν πρόκειται να αποκατασταθεί χωρίς τον περιορισμό του κρατικού μισθολογίου που αποτελεί την κύρια δαπάνη του κράτους. Ούτε η κυβέρνηση αλλά ούτε και η αντιπολίτευση μας έχουν δώσει σοβαρές ενδείξεις ότι έχουν την πολιτική βούληση για κάτι τέτοιο. Η προεκλογική περίοδος στην οποία εισερχόμαστε είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για την πολιτική ηγεσία να μας διαψεύσει αποφεύγοντας τις υποσχέσεις για γενναιόδωρες παροχές και αναλαμβάνοντας δεσμεύσεις με συγκεκριμένες προτάσεις για αντιμετώπιση του χρόνιου δημοσιονομικού μας προβλήματος.

Πολίτης, 6/10/2002

Προσοχή με τις τηλεπικοινωνίες

Οι αντιδράσεις που ακολούθησαν την ιστορική απόφαση της Επιτροπής Προστασίας του Ανταγωνισμού για τα υπερκέρδη της ΑΤΗΚ δείχνουν την ύπαρξη τριών σχολών σκέψης αναφορικά με το μέλλον του οργανισμού.

• Μια σχολή σκέψης κατηγορεί την ΑΤΗΚ για αισχροκέρδεια και καταδολίευση και απαιτεί μειώσεις στα τέλη και επιστροφή χρημάτων χωρίς να δείχνει να ανησυχεί για τις μελλοντικές επιπτώσεις.
• Η δεύτερη σχολή σκέψης θεωρεί ότι η απόφαση της Επιτροπής και οι επιθέσεις εναντίον της ΑΤΗΚ αποτελούν μέρος μιας ενορχηστρωμένης εκστρατείας από μεγάλα συμφέροντα που επιδιώκουν να αποδυναμώσουν την Αρχή και να την καταστήσουν ευάλωτη στον επερχόμενο ανταγωνισμό.
• Τέλος, μια τρίτη σχολή ανησυχεί ότι περαιτέρω μείωση των τελών θα αποθαρρύνει τους επίδοξους ανταγωνιστές.

Η κάθε προσέγγιση έχει βέβαια τη λογική της, όμως υπάρχουν ορισμένες πραγματικότητες που όλοι πρέπει να αναγνωρίσουν. Η εμπειρία των Ευρωπαϊκών χωρών δείχνει ότι τα πρώην κρατικά τηλεπικοινωνιακά μονοπώλια δύσκολα χάνουν την ηγεμονία στην αγορά. Αντίθετα, οι εκθέσεις της ΕΕ δηλώνουν ανησυχία για το γεγονός ότι οι νέοι ανταγωνιστές δυσκολεύονται να αποσπάσουν σημαντικό μερίδιο της αγοράς. Έτσι, δεδομένου ότι η ΑΤΗΚ είναι ένας οργανισμός με αξιόλογη τεχνογνωσία και ανθρώπινο δυναμικό και νοουμένου ότι η βουλή θα εγκρίνει τη προτεινόμενη μετοχοποίησή της, μάλλον δεν υπάρχει κανένας λόγος ανησυχίας για τη βιωσιμότητά της.

Αντίθετα, η ανησυχία για τη σωστή λειτουργία της αγοράς μετά την φιλελευθεροποίηση είναι πλήρως δικαιολογημένη. Για να υπάρξει υγιής ανταγωνισμός θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι θα υπάρχουν τουλάχιστον δύο (καλύτερα περισσότεροι) ισότιμοι παίχτες. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να υπάρξει σαφής διαχωρισμός μεταξύ των υπηρεσιών στις οποίες η ΑΤΗΚ αντιμετωπίζει ανταγωνισμό και αυτών στις οποίες διατηρεί το μονοπώλιο. Τα τέλη της κινητής και διεθνής τηλεφωνίας στα οποία θα υπάρξει ανταγωνισμός πρέπει να αντικατοπτρίζουν το πραγματικό κόστος παροχής τους και για κανένα λόγο δεν πρέπει να υπάρξει επιδότηση αυτών των υπηρεσιών από άλλους πόρους της Αρχής.

Η εξακρίβωση του κόστους παροχής των διαφόρων υπηρεσιών δεν είναι απλή υπόθεση γιατί πολλές δαπάνες, όπως αυτές για έργα υποδομής, είναι κοινές για όλες τις υπηρεσίες. Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι κατανομής του κόστους των έργων αυτών στις διάφορες υπηρεσίες. Αναπόφευκτα η κάθε μέθοδος καταλήγει σε διαφορετικές εκτιμήσεις ως προς το κόστος που αντιστοιχεί στην κάθε υπηρεσία. Ο Ρυθμιστής Τηλεπικοινωνιών είναι το αρμόδιο όργανο για να καθορίσει τη μέθοδο που θα χρησιμοποιηθεί. Όμως η στελέχωση και οργάνωση της σημαντικής αυτής υπηρεσίας φαίνεται να καθυστερεί με αποτέλεσμα να αδυνατεί να παρέμβει αποτελεσματικά. Στο μεταξύ ο χρόνος κυλά, η ώρα της εισόδου του ανταγωνιστή πλησιάζει και η ΑΤΗΚ μειώνει περαιτέρω τα τέλη. Κάποιοι θα πρέπει να κινηθούν γρήγορα για να μην καταλήξουμε με μια προβληματική αγορά.

Πολίτης, 14/9/2002

Τα εκατομμύρια της ΑΤΗΚ

Η απόφαση της Επιτροπής Προστασίας του Ανταγωνισμού για επιβολή προστίμου ύψους 20 εκατομμυρίων λιρών στην ΑΤΗΚ σηματοδοτεί την έναρξη μιας καινούριας εποχής στο θέμα του ανταγωνισμού στην Κυπριακή οικονομία. Πρόκειται ουσιαστικά για την πρώτη σημαντική καταδικαστική απόφαση της Επιτροπής που δηλώνει με αυτό τον τρόπο παρούσα στο οικονομικό γίγνεσθαι του τόπου.

Η απόφαση της Επιτροπής θα έχει σημαντικές επιπτώσεις τόσο στην ίδια την ΑΤΗΚ όσο και στην εξέλιξη της τηλεπικοινωνιακής αγοράς στον τόπο μας. Χωρίς αμφιβολία το θέμα αυτό θα συνεχίσει να μας απασχολεί για αρκετό καιρό ακόμα. Ένα από τα πρώτα θέματα που ανέκυψαν είναι αυτό του τρόπου διάθεσης τόσο του ποσού του προστίμου όσο και των υπολοίπων εκατομμυρίων της ΑΤΗΚ. Ακούστηκαν διάφορες προτάσεις για τα 20 εκατομμύρια του προστίμου, όπως για παράδειγμα η διάθεση του ποσού για επενδύσεις σε τεχνολογική υποδομή. Η ίδια η ΑΤΗΚ υποσχέθηκε να διαθέσει επιπρόσθετο ποσό 30 εκατομμυρίων για τη στήριξη του πολιτισμού και του αθλητισμού. Από την άλλη οι σύνδεσμοι των καταναλωτών ζητούν την επιστροφή των χρημάτων στους δικαιούχους τους, τους καταναλωτές δηλαδή που πληρώνουν για τις υπηρεσίες της ΑΤΗΚ.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η πρόταση των συνδέσμων των καταναλωτών είναι η ορθότερη και δικαιότερη. Για να γίνει όμως σωστά η επιστροφή χρημάτων θα πρέπει να διεξαχθεί λεπτομερής έρευνα ώστε να διαπιστωθεί η επιπρόσθετη επιβάρυνση που επωμίστηκε ο κάθε καταναλωτής την περίοδο για την οποία επεβλήθηκε το πρόστιμο. Το κόστος ενός τέτοιου εγχειρήματος είναι μάλλον απαγορευτικό και καθιστά ανέφικτη αυτή την επιλογή.

Από την άλλη, οι προτάσεις για διάθεση των χρημάτων σε διάφορους κοινωφελείς σκοπούς έχουν το μειονέκτημα ότι δεν είναι αποτέλεσμα σοβαρής μελέτης και προγραμματισμού αλλά αποτελούν μάλλον ενστικτώδη αντίδραση στο αναπάντεχο κελεπούρι. Ιδιαίτερα η "προσφορά" της ΑΤΗΚ θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με πολλή σκεπτικισμό. Αν τα 30 εκ. αποτελούν περιουσία του Κυπριακού λαού τότε αρμόδιο όργανο να αποφασίσει τη διάθεσή τους δεν είναι βέβαια η ΑΤΗΚ αλλά το Κυπριακό κράτος. Το κράτος έχει την ευθύνη να ιεραρχεί τις προτεραιότητές του και ανάλογα να αποφασίζει πού και πώς θα διαθέσει τα έσοδά του, από όπου κι αν προέρχονται. Έτσι και τα εκατομμύρια της ΑΤΗΚ θα πρέπει να περάσουν στα δημόσια ταμεία που σίγουρα τα χρειάζονται.

Είναι σημαντικό το θέμα αυτό να αντιμετωπιστεί από την αρχή με τη δέουσα σοβαρότητα για να μην δημιουργηθούν κακά προηγούμενα. Η Επιτροπή Προστασίας του Ανταγωνισμού δείχνει να έχει τη διάθεση να προχωρήσει δυναμικά στη εξέταση υποθέσεων εκμετάλλευσης δεσπόζουσας θέσης και προσυνεννοημένης τιμολόγησης. Αυτό σημαίνει ότι τα έσοδα από πρόστιμα θα συνεχίσουν να έρχονται. Δεν είναι δυνατό κάθε φορά που κάποια εταιρεία τιμωρείται να της επιτρέπουμε να προσπαθήσει να βελτιώσει την εικόνα της δωροδοκώντας ουσιατικά τους πολίτες.

Πολίτης, 8/9/2002

Η μεταρρύθμιση που δεν τόλμησε

Η ανάγκη για φορολογική μεταρρύθμιση προέκυψε από την δέσμευση που αναλάβαμε έναντι της Ευρωπαϊκής Ένωσης για αύξηση των έμμεσων φόρων, κάτι που θα απέφερε στο κράτος γύρω στα 200 εκ. λίρες το χρόνο. Δεδηλωμένος σκοπός της μεταρρύθμισης ήταν η επιστροφή των εκατομμυρίων αυτών στους πολίτες με τη μείωση των άμεσων φόρων και την αύξηση των χορηγιών και επιδομάτων.

Θα πρέπει να τονίσουμε ότι η ταυτόχρονη μείωση της άμεσης και αύξηση της έμμεσης φορολογίας είναι μια θετική εξέλιξη που έπρεπε να είχε γίνει από καιρό χωρίς να περιμένουμε να μας το επιβάλει η ΕΕ. Σε χώρες με ψηλά επίπεδα φοροδιαφυγής όπως η Κύπρος η έμμεση φορολογία είναι ο μόνος τρόπος για το κράτος να εισπράξει φόρους από ορισμένες τάξεις πολιτών. Επιπλέον, η μείωση του φόρου εισοδήματος αυξάνει τα κίνητρα για εργασία και μειώνει τα κίνητρα για φοροδιαφυγή. Στα θετικά της μεταρρύθμισης καταγράφεται επίσης η εισαγωγή των επιδομάτων τέκνου αντί των εκπτώσεων, οι οποίες ωφελούσαν κυρίως τα ψηλά εισοδηματικά στρώματα. H κατάργηση των διαφόρων εκπτώσεων συντείνει επίσης και στην απλοποίηση του συστήματος.

Τα αρνητικά της μεταρρύθμισης εστιάζονται σε τρία σημεία. Το πρώτο είναι η αδυναμία της βουλής να διατηρήσει τη πολυδιαφημισμένη μηδενική βάση. Η περαιτέρω επιβάρυνση των δημόσιων οικονομικών σε μια περίοδο που ήδη υπάρχει σοβαρό δημοσιονομικό έλλειμα σίγουρα δεν αποτελεί σοφή ενέργεια.

Το δεύτερο αρνητικό σημείο αφορά στα επιδόματα τέκνου. Δεν υπάρχει κανένας λόγος για την υιοθέτηση κλιμακωτού επιδόματος. Το επιχείρημα ότι αποτελεί κίνητρο για αύξηση των γεννήσεων μάλλον δεν ισχύει, τουλάχιστον με τα ποσά που έχουν ψηφιστεί. Επίσης, η εισαγωγή εισοδηματικών κριτηρίων με πολλαπλές διαβαθμίσεις είναι λανθασμένη γιατί πλήττει τους νομοταγείς πολίτες που δεν φοροδιαφεύγουν και αποτελεί αντικίνητρο για εργασία, ιδιαίτερα για τις μητέρες που ίσως να ήθελαν να εργαστούν μειωμένες ώρες. Ένα σταθερό ποσό ανά παιδί θα ήταν μια απλή και λογική λύση που δεν θα περιέπλεκε αχρείαστα το σύστημα.

Όμως η μεγαλύτερη αδυναμία της μεταρρύθμισης είναι ότι παρέβλεψε παντελώς το τεράστιο πρόβλημα της φοροδιαφυγής. Πέραν της εμφανούς κοινωνικής αδικίας που δημιουργεί, η φοροδιαφυγή προκαλεί προβλήματα στη λειτουργία του κράτους αφού καθιστά πολύ δύσκολη την άσκηση δημόσιας πολιτικής. Όταν το κράτος δεν είναι σε θέση να διακρίνει τους πλούσιους από τους φτωχούς τότε δεν μπορεί να εφαρμόσει κοινωνικά προγράμματα για να βοηθήσει τους τελευταίους. Υπάρχουν δοκιμασμένες μέθοδοι που έχουν εφαρμοστεί σε άλλες χώρες οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την απάμβλυνση του προβλήματος. Η Ελλάδα έχει κάνει σημαντικά βήματα προόδου σε αυτό τον τομέα τα τελευταία χρόνια και μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση.

Συνοπτικά το φορολογικό πακέτο έχει και θετικά και αρνητικά στοιχεία. Όμως τα θετικά είναι κυρίως αυτά που προέρχονται από την ΕΕ. Από δικής μας πλευράς κυριάρχησε δυστυχώς η ατολμία και ο λαϊκισμός και χάθηκε έτσι μια ευκαιρία για μια σωστή και ολοκληρωμένη φορολογική μεταρρύθμιση.

Πολίτης, 28/7/2002

Ο ανταγωνισμός στις τηλεπικοινωνίες

Κορυφώνεται αυτές τις μέρες η διαμάχη για τη συμμετοχή ή όχι της ΑΗΚ στον τομέα των τηλεπικοινωνιών. Εκ πρώτης όψεως δεν φαίνεται να υπάρχει λόγος για αποκλεισμό της ΑΗΚ. Πρόκειται για ένα εύρωστο οργανισμό με καλό επίπεδο τεχνογνωσίας και γνώση της τοπικής αγοράς που θα μπορούσε θεωρητικά να καταστεί ένας υπολογίσιμος ανταγωνιστής για την ΑΤΗΚ.

Το γενονός όμως ότι και οι δύο οργανισμοί αποτελούν ιδιοκτησία του κράτους δημιουργεί σοβαρές αμφιβολίες για τη δυνατότητα να υπάρξει πραγματικός ανταγωνισμός μεταξύ τους. Οι δηλώσεις που έχουν γίνει τις τελευταίες μέρες από διάφορα μέρη ενισχύουν αυτές τις ανησυχίες. Η ίδια η ΑΗΚ σε σημείωμά της που δημοσιεύτηκε στον τύπο δηλώνει ότι "κύρια πρόθεσή της δεν είναι να ανταγωνιστεί την ΑΤΗΚ αλλά ξένους οίκους." Με άλλα λόγια η ΑΗΚ ζητά άδεια λειτουργίας στις τηλεπικοινωνίες με την υπόσχεση ότι δεν θα υπάρξει ανταγωνισμός!

Η ΑΗΚ χρησιμοποιεί επίσης το επιχείρημα ότι διαθέτει ήδη τηλεπικοινωνιακή υποδομή η οποία θα καταστή άχρηστη αν δεν της δοθεί άδεια. Όμως αυτό θα έπρεπε να το είχαν σκεφτεί πριν προχωρήσουν σε αυτή την επένδυση. Είναι αδιανόητο για ένα δημόσιο οργανισμό να προσπαθεί να φέρει την πολιτεία προ τετελεσμένων. Ποιος και γιατί εξουσιοδότησε την ΑΗΚ να επενδύσει τα κέρδη που της αποφέρει το ενεργειακό μονοπώλιο για να δραστηριοποιηθεί σε μια αγορά στην οποία δεν έχει καν άδεια λειτουργίας;

Η ΑΗΚ ισχυρίζεται επίσης ότι χρειάζεται να αναζητήσει εναλλακτικές πηγές εσόδων για να αναπληρώσει τις απώλειες που θα έχει από την επικείμενη φιλελευθεροποίηση του τομέα της ενέργειας. Διατηρούμε τις αμφιβολίες μας για το μέγεθος αυτών των απωλειών αφού πολύ δύσκολα θα βρεθεί ανταγωνιστής για να απειλήσει σοβαρά την ΑΗΚ με την υποδομή που διαθέτει σήμερα. Άσχετα όμως με αυτό, η ΑΗΚ είναι ένας δημόσιος οργανισμός που σκοπό έχει την εξυπηρέτηση των πολιτών και όχι την αναζήτηση του κέρδους. Η όλη ιδέα της φιλελευθεροποίησης αποσκοπεί στη μείωση της κρατικής εμπλοκής στην παραγωγική διαδικασία και όχι στην αύξησή της.

Όμως σε τελική ανάλυση η συμπεριφορά της ΑΗΚ είναι η αναμενόμενη από ένα οργανισμό που βλέπει το συμφέρον του και επιζητεί να ενισχύσει τη θέση του. Αυτό που πρέπει να μας ανησυχεί ιδιαίτερα είναι ο τρόπος που το θέμα αντιμετωπίζεται από την πολιτική ηγεσία. Στο κυβερνητικό επίπεδο το θέμα έχει εξελιχτεί σε διαμάχη μεταξύ των πολιτικών προϊστάμενων της ΑΗΚ και της ΑΤΗΚ. Από την άλλη τα κόμματα έχουν ταχθεί σύσσωμα υπέρ της συμμετοχής της ΑΗΚ χωρίς να δείχνουν να ανησυχούν για τον ανταγωνισμό. Είναι προφανές ότι προσεγγίζουν το θέμα με κύριο γνώμονα το συμφέρον του οργανισμού αντί αυτό των καταναλωτών, κάτι που είναι αντίθετο με την όλη ιδέα της φιλελευθεροποίησης.

Ο Ρυθμιστής Τηλεπικοινωνιών στις δικές του δηλώσεις φάνηκε απρόθυμος να εμπλακεί στη διαμάχη, τουλάχιστον δημόσια. Όμως ο Ρυθμιστής ως ο προασπιστής της καλής λειτουργίας της αγοράς είναι ο πλέον αρμόδιος να εκφέρει γνώμη σε αυτό το ζωτικής σημασίας θέμα. Η απόφαση για συμμετοχή ή όχι της ΑΗΚ είναι η πρώτη μεγάλη δοκιμασία στη διαδικασία της φιλελευθεροποίησης και θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με τη δέουσα προσοχή. Αν ξεκινήσουμε στραβά, πολύ δύσκολα θα μπορέσουμε να διορθώσουμε τα πράγματα αργότερα.

Πολίτης, 14/7/2002