Ο νόμος πλαίσιο για την ανώτατη εκπαίδευση

Συζητείται αυτό τον καιρό ο νόμος πλαίσιο για την ανώτατη εκπαίδευση που φιλοδοξεί να εκσυγχρονίσει και να ενοποιήσει της υπάρχουσες νομοθεσίες που διέπουν τη λειτουργία δημόσιων και ιδιωτικών πανεπιστημίων. Ο προτεινόμενος νόμος περιέχει πολλά σημεία που προσφέρονται για συζήτηση. Θα περιορίσω τις παρατηρήσεις μου σε τέσσερα σημεία που άπτονται της γενικής φιλοσοφίας του κειμένου.

1. Ο νόμος αποτελεί πλαίσιο μόνο κατ' όνομα. Η λογική της δημιουργίας ενός κοινού πλαισίου είναι ότι θα περιέχει πρόνοιες που θα ισχύουν για όλους. Παραδόξως, ο προτεινόμενος νόμος περιέχει σωρεία προνοιών οι οποίες διαφοροποιούνται για τα δημόσια και τα ιδιωτικά ιδρύματα. Το πρόβλημα δημιουργείται γιατί ο νόμος δεν περιορίζεται στον καθορισμό γενικών αρχών αλλά μπαίνει σε μια λογική μικροδιαχείρισης των πανεπιστημίων σε τόσο έντονο βαθμό που σε μερικά σημεία πραγματικά προκαλεί κατάπληξη. Αυτό αναπόφευκτα οδηγεί σε συγκρούσεις με υφιστάμενες νομοθεσίες ή με αποδεκτές πρακτικές και δημιουργεί την ανάγκη διαφοροποιήσεων που δεν έχουν θέση σε ένα νόμο πλαίσιο.

2. Ο νόμος προσπαθεί να επιβάλει το πλαίσιο λειτουργίας των δημόσιων πανεπιστημίων στα ιδιωτικά. Το πλαίσιο αυτό δεν είναι κακό, αντίθετα έχει εξυπηρετήσει αρκετά καλά το Πανεπιστήμιο Κύπρου στα είκοσι χρόνια λειτουργίας του. Ούτε όμως είναι το μόνο ορθό πλαίσιο, και κατά πάσα πιθανότητα δεν είναι το πιο κατάλληλο για μικρά ιδιωτικά πανεπιστήμια με πολύ διαφορετικούς στόχους και κουλτούρα από τα δημόσια. Γιατί να μην αφεθούν τα ιδιωτικά πανεπιστήμια να επιλέξουν το δικό τους τρόπο λειτουργίας, μέσα βέβαια στα διεθνώς αποδεκτά πλαίσια; Αυτό απαιτεί η ευελιξία που επαγγέλλεται το Υπουργείο Παιδείας.

3. Πέρα από κάποιες γενικόλογες αναφορές σε πρότυπα ποιότητας, δεν υπάρχει καμιά συγκεκριμένη πρόταση για υιοθέτηση μηχανισμών ελέγχου ποιότητας μέσω μετρήσιμων και αντικειμενικών κριτηρίων. Κανένα πλαίσιο λειτουργίας δεν μπορεί να αποδώσει αν δεν γίνεται σωστή αξιολόγηση με επιστημονικά κριτήρια στη βάση διεθνών πρακτικών. (Μια περιγραφή των συστημάτων αξιολόγησης των πανεπιστημίων διαφόρων Ευρωπαϊκών χωρών βρίσκεται στην πρόσφατη έκδοση της Γενικής Διεύθυνσης Έρευνας της ΕΕ "Assessing Europe’s University-Based Research".)

4. Ο νόμος εισηγείται τη δημιουργία Συμβουλίου Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης το οποίο θα συμβουλεύει την κυβέρνηση σε θέματα εκπαιδευτικής πολιτικής. Στο Συμβούλιο θα συμμετέχουν οι Πρυτάνεις όλων των πανεπιστημίων, δημόσιων και ιδιωτικών. Η εξ οφίκιο συμμετοχή των Πρυτάνεων - και κυρίως αυτών των ιδιωτικών ιδρυμάτων - σε αυτό το σώμα είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη. Δεν ξέρω αν υπάρχει προγούμενο όπου ιδιωτικές επιχειρήσεις είναι ο επίσημος σύμβουλος της κυβέρνησης σε θέματα που τις αφορούν. Θα ήταν σοφότερο το εν λόγω Συμβούλιο να αποτελείται από επιστήμονες εγνωσμένου κύρους οι οποίοι θα συμμετέχουν υπό την προσωπική τους ιδιότητα.

Εν ολίγοις, χρειάζεται μια νομοθεσία που θα δίνει στα εκπαιδευτικά ιδρύματα την ελευθερία να αναπτυχθούν και να καινοτομήσουν και ταυτόχρονα θα απαιτεί την παραγωγή ποιοτικού εκπαιδευτικού και ερευνητικού έργου.

Πολίτης, 25/4/2010

Κρατική "σφραγίδα ποιότητας"

Ο Υπουργός Παιδείας προκάλεσε αντιδράσεις πριν μερικές βδομάδες όταν αναφέρθηκε στην προοπτική καθιέρωσης της Κύπρου ως περιφερειακού κέντρου εκπαίδευσης ως φαντασίωση. Στο τελευταίο τεύχος του ενημερωτικού δελτίου του ΥΠΠ ο Υπουργός καταθέτει τις σκέψεις του για το θέμα. Εξηγεί ότι οι αναγκαίες προϋποθέσεις για να καταστεί μια χώρα εκπαιδευτικό κέντρο δεν ικανοποιούνται στην Κύπρο και διατυπώνει κάποιες εισηγήσεις για το τι δέον γενέσθαι.

Το κύριο πρόβλημα που εντοπίζει ο Υπουργός είναι ότι η Κύπρος δεν διαθέτει εκπαιδευτική παράδοση ούτε και ιδρύματα πολύ υψηλού γοήτρου που θα προσελκύσουν ξένους φοιτητές. Τα δημόσια πανεπιστήμια αδυνατούν λόγω γλώσσας ενώ τα ιδιωτικά πανεπιστήμια δεν έχουν ακόμα το απαιτούμενο κύρος και αναγνώριση. Ο κος Δημητρίου προτείνει τη δημιουργία ενός νέου κρατικού ιδρύματος που να αξιοποιεί τις υποδομές και προσωπικό όλων των υπαρχόντων ιδρυμάτων και να προσφέρει προγράμματα σπουδών στην αγγλική γλώσσα.

Το όλο σκεπτικό του Υπουργού στηρίζεται στην πεποίθησή του ότι τα δημόσια πανεπιστήμια έχουν "τη σφραγίδα ποιότητας και αναγνώρισης που προσφέρει η κρατική τους υπόσταση". Όμως η κρατική υπόσταση από μόνη της δεν εξασφαλίζει την ποιότητα. Ο πλανήτης είναι γεμάτος με κρατικά πανεπιστήμια που ούτε κύρος διαθέτουν, ούτε αναγνώριση. Απεναντίας, όλα τα πανεπιστήμια που ο Υπουργός παρέθεσε ως παραδείγματα ιδρυμάτων πολύ υψηλού γοήτρου (Οξφόρδη, Cambridge, Harvard, Yale, Stanford) είτε είναι ιδιωτικά (τα Αμερικανικά) είτε λειτουργούν ως τέτοια (τα Βρετανικά). Τα ιδρύματα αυτά δεν έχουν ανάγκη από κάποια σφραγίδα ποιότητας από την Αμερικανική ή τη Βρετανική κυβέρνηση για να θεωρούνται ως τα κορυφαία πανεπιστήμια του κόσμου.

Το κύρος δεν αποδίδεται μέσα από άνωθεν ντιρεκτίβες και γραφειοκρατικές διαδικασίες. Το κύρος κερδίζεται με τη παραγωγή έργου που τυγχάνει αναγνώρισης τόσο από την επιστημονική κοινότητα όσο και από την ευρύτερη κοινωνία. Ένα καινούριο ίδρυμα πρέπει να δουλέψει σκληρά και συστηματικά για πολλά χρόνια για να πετύχει την αναγνώριση. Το Πανεπιστήμιο Κύπρου έχει κάνει σημαντικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Οι απόφοιτοί του γίνονται δεκτοί για μεταπτυχιακές σπουδές σε ξένα πανεπιστήμια, όχι επειδή το Πανεπιστήμιο Κύπρου είναι κρατικό αλλά επειδή οι απόφοιτοί του έχουν το απαιτούμενο επίπεδο.

Όμως η αναγνώριση που τόσο δύσκολα κερδίζεται, πολύ πιο εύκολα χάνεται. Αν τα δημόσια πανεπιστήμια της Κύπρου επαναπαυθούν στη "σφραγίδα ποιότητας και αναγνώρισης που προσφέρει η κρατική τους υπόσταση", η πορεία τους δεν θα είναι διαφορετική από αυτήν της δημόσιας δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Αν όμως παραμείνουν προσηλωμένα στο στόχο της διεθνούς καταξίωσης, και αν το κράτος τους δώσει την ελευθερία κινήσεων για να ξανοιχτούν προς τα έξω, τότε μπορούν να πετύχουν πολλά.

Πολίτης, 29/11/2009

Η πλάνη της ελεύθερης πρόσβασης

Ο Υπουργός Παιδείας δήλωσε πριν μερικές μέρες ότι η ελεύθερη πρόσβαση στα δημόσια πανεπιστήμια αποτελεί πολιτική της κυβέρνησης. Η πολιτική αυτή έχει πολλούς υποστηρικτές, πολλοί εκ των οποίων τη θεωρούν ως κοινωνικό μέτρο που θα εξαλείψει την παραπαιδεία και θα δώσει σε όλους την ευκαιρία να διεκδικήσουν την απόκτηση πτυχίου επί ίσοις όροις.

Το πρόβλημα με αυτή τη λογική είναι ότι δεν λαμβάνει υπόψιν τις μακροπρόθεσμες συνέπειες από την υιοθέτηση μιας τέτοιας πολιτικής. Η ελεύθερη πρόσβαση στα πανεπιστήμια θα εξαλείψει μεν την παραπαιδεία, ταυτόχρονα όμως θα πλήξει ανεπανόρθωτα τη δημόσια παιδεία σε όλα της τα επίπεδα. Χωρίς καμιά πρακτική χρησιμότητα, το δημόσιο λύκειο θα καταντήσει πάρεργο για μαθητές και εκπαιδευτικούς. Οι μαθητές θα αποφοιτούν και θα μπαίνουν στα δημόσια πανεπιστήμια χωρίς να έχουν τα απαραίτητα εφόδια. Τα πανεπιστήμια θα αναγκαστούν να διδάσκουν την ύλη των λυκείων, υποβαθμίζοντας το γενικό επίπεδο σπουδών. Οι γονείς που έχουν την οικονομική δυνατότητα θα εγκαταλείψουν το υποβαθμισμένο δημόσιο σχολείο και θα στραφούν προς τα ιδιωτικά σχολεία και τα πανεπιστήμια του εξωτερικού. Τα παιδιά τους θα επιστρέψουν στην Κύπρο με καλύτερα προσόντα και θα έχουν πλεονέκτημα στην αγορά εργασίας έναντι αυτών που μένουν στη δημόσια παιδεία. Η ελεύθερη πρόσβαση θα έχει ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα από ότι οραματίζονται όσοι τη θεωρούν ως κοινωνικό μέτρο.

Η αλήθεια βέβαια είναι ότι τα πράγματα έχουν πάρει αυτή την καταστροφική πορεία εδώ και πολύ καιρό. Τα φροντιστήρια έχουν υποκαταστήσει σε μεγάλο βαθμό το δημόσιο σχολείο, ειδικά για όσους ενδιαφέρονται για σπουδές, και τα ιδιωτικά σχολεία αυξάνονται και επεκτείνονται συνεχώς. Το απολυτήριο του λυκείου έχει ελάχιστη αξιοπιστία στην αγορά. Πολλά πανεπιστήμια της Αγγλίας αποδέχονται τα απολυτήρια άλλων χωρών ως κριτήρια εισδοχής αλλά από τους Κύπριους ζητούν και GCE. Και γιατί να αποδεχτούν οι ξένοι το Κυπριακό απολυτήριο, τη στιγμή που το ίδιο το Κυπριακό κράτος δεν το αποδέχεται και θέλει να το παραμερίσει;

Αυτό που θα σώσει το δημόσιο σχολείο δεν είναι η εξασφάλιση θέσεων στα δημόσια πανεπιστήμια για όλους τους αποφοίτους του. Το δημόσιο σχολείο θα σωθεί όταν μπορέσει να εκπαιδεύει μαθητές τους οποίους τα πανεπιστήμια - ιδιωτικά και δημόσια, Κυπριακά και ξένα - θα θέλουν να έχουν. Το δημόσιο σχολείο θα αποκτήσει κύρος όταν μπορέσει να παραδίδει στους αποφοίτους του ένα απολυτήριο το οποίο θα έχει αντίκρυσμα στην αγορά εργασίας και στο διεθνή πανεπιστημιακό χώρο. Η ελεύθερη πρόσβαση για όλους είναι ένα εύηχο σύνθημα και μια εύκολη λύση που θα απαλλάξει πολλούς από τις ευθύνες τους, θα έχει όμως καταστροφικές συνέπειες για τη δημόσια εκπαίδευση.

Πολίτης, 8/11/2009