Οι ξένες επενδύσεις που χρειαζόμαστε

[Ευρωκέρδος, Μάρτιος-Απρίλιος 2018]

Η προσέλκυση ξένων επενδύσεων έχει μεγάλη σημασία για μια οικονομία. Όλες οι επενδύσεις – ξένες και ντόπιες – αυξάνουν το παραγωγικό δυναμικό της οικονομίας και δημιουργούν τις συνθήκες για μεγαλύτερη οικονομική ευμάρεια στο μέλλον. Η δυνατότητα μιας οικονομίας να επενδύσει από ντόπιους πόρους περιορίζεται από τις αποταμιευτικές συνήθειες των μελών της. Η προσέλκυση ξένων επενδύσεων αυξάνει τους διαθέσιμους πόρους για επενδύσεις. Αυτό ήταν ιδιαίτερα σημαντικό στην Κύπρο των τελευταίων ετών γιατί οι διαθέσιμοι ντόπιοι πόροι ήταν περιορισμένοι, όπως περιορισμένες ήταν και οι επενδυτικές ευκαιρίες τοπικής εμβέλειας.

Όμως το μεγαλύτερο όφελος από τις ξένες επενδύσεις είναι ότι φέρνουν σε μια χώρα νέες ιδέες, τεχνολογία και τεχνογνωσία, οι οποίες διαχέονται και στην υπόλοιπη οικονομία και αυξάνουν την παραγωγικότητα της χώρας. Δημιουργούν ποιοτικές θέσεις εργασίας που συχνά υπερτερούν αυτών που προσφέρει η ντόπια οικονομία. Η Κίνα, και προηγουμένως η Κορέα και η Ιαπωνία, γνώρισαν μεγάλη ανάπτυξη ακολουθώντας αυτό ακριβώς το μοντέλο.

Στην Κύπρο για πολλά χρόνια κυριαρχούσε – και κυριαρχεί ακόμα – η  εσφαλμένη αντίληψη ότι η εισροή ξένων κεφαλαίων στη χώρα από μόνη της αποτελεί επένδυση. Δίνονταν μάλιστα κίνητρα, παραχωρώντας άδεια παραμονής σε όσους κατέθεταν μερικά εκατομμύρια σε μια Κυπριακή τράπεζα. Αυτό γινόταν σε μια εποχή που οι τράπεζες είχαν πολύ περισσότερες καταθέσεις από όσες μπορούσαν να αξιοποιήσουν.

Η κατάθεση μετρητών σε μια τράπεζα ίσως είναι επένδυση για τον καταθέτη, δεν είναι όμως επένδυση για την οικονομία. Η κατάθεση μπορεί να μετατραπεί σε επένδυση αν η τράπεζα χρησιμοποιήσει αυτά τα κεφάλαια για να χρηματοδοτήσει κάποιο έργο. Αν αντί αυτού η τράπεζα χρηματοδοτήσει καταναλωτικές δαπάνες και αναλάβει αλόγιστα ρίσκα, τότε η ξένη «επένδυση» μπορεί να αποβεί καταστροφική. Όπως και έγινε. Συνεπώς η προσέλκυση ξένων κεφαλαίων από μόνη της δεν αποφέρει σημαντικά οφέλη και παράλληλα δημιουργεί κινδύνους.

Αυτό που χρειάζεται η οικονομία είναι επενδύσεις. Κι εδώ όμως χρειάζεται προσοχή, γιατί δεν είναι όλες οι επενδύσεις όμοιες. Τα οφέλη που μπορούν να προκύψουν από διάφορα είδη επενδύσεων είναι πολύ διαφορετικά, τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά. Στο χαμηλότερο σκαλί οφέλους βρίσκονται οι επενδύσεις σε ακίνητα. Τα άμεσα οφέλη από αυτού του είδους των επενδύσεων σχετίζονται με την κατασκευή των κατοικιών ή συναφών εργασιών. Επιπρόσθετα οφέλη μπορούν να προκύψουν αν οι αγοραστές εγκατασταθούν στην Κύπρο και δραστηριοποιηθούν επαγγελματικά ή έστω από την καταναλωτική τους δραστηριότητα. Όμως τα μακροπρόθεσμα οφέλη είναι περιορισμένα, ειδικά αν οι αγοραστές των ακινήτων δεν τα χρησιμοποιούν συχνά γιατί τα αγόρασαν για άλλους σκοπούς, όπως η εξασφάλιση υπηκοότητας. Επιπλέον, οι επενδύσεις σε ακίνητα δημιουργούν στρεβλώσεις και κινδύνους στους οποίους έχω αναφερθεί σε προηγούμενό μου άρθρο (τεύχος 199, Ιούνιος-Ιούλιος 2017).

Οι ξένες επενδύσεις που αποφέρουν τα μεγαλύτερα οφέλη είναι αυτές που δημιουργούν νέο κεφάλαιο και διευρύνουν τις παραγωγικές δυνατότητες της χώρας. Πολλές χώρες δημιούργησαν βιομηχανία με αυτόν τον τρόπο. Η Κύπρος δεν προσφέρεται για δημιουργία βιομηχανιών μεγάλης κλίμακας, όμως μπορούν να δημιουργηθούν ερευνητικά κέντρα ή εργαστήρια σε εξειδικευμένους τομείς υψηλής τεχνολογίας. Μικρές χώρες όπως το Ισραήλ, η Φινλανδία και η Εσθονία έχουν να επιδείξουν μεγάλες επιτυχίες από την επένδυση στη γνώση και την καινοτομία.

Τέλος, πολύ μεγάλα οφέλη μπορούν να προκύψουν από την προσέλκυση εταιρειών για εγκαθίδρυση στην Κύπρο των κεντρικών ή περιφερειακών τους γραφείων. Τέτοιες εταιρείες, πέρα από την επένδυση σε ακίνητα, θα χρησιμοποιήσουν επαγγελματικές υπηρεσίες λογιστών, δικηγόρων και άλλων. Θα δημιουργήσουν πολλές ποιοτικές θέσεις εργασίας, κάποιες εκ των οποίων θα πάνε σε Κύπριους, ενώ άλλες θα δοθούν σε ξένους, οι οποίοι θα εγκατασταθούν στην Κύπρο με τις οικογένειες τους και θα χρειαστούν στέγαση, διατροφή, σχολεία, ιατρικές υπηρεσίες, και πολλά άλλα. Επιπλέον, η τεχνογνωσία που θα φέρουν αυτές οι εταιρείες στην Κύπρο θα συμβάλει στην αναβάθμιση και εκσυγχρονισμό ολόκληρης της οικονομίας.

Η επικέντρωση στις επενδύσεις σε ακίνητα είναι μια εύκολη λύση που αποφέρει μεγάλα κέρδη στους άμεσα εμπλεκόμενους, οι οποίοι έχουν κάθε λόγο να τις προωθούν. Αντίθετα, η προσέλκυση επενδύσεων σε τομείς τεχνολογίας και η δημιουργία περιβάλλοντος για προσέλκυση εταιρειών δεν αποφέρουν άμεσο όφελος, και συνεπώς δεν έχουν προτεραιότητα. Όμως αυτές είναι οι επενδύσεις που πραγματικά χρειαζόμαστε, και σε αυτές θα πρέπει να εστιάσουν οι αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες.

Ο Ομπάμα κι εμείς

Ένα από τα επιχειρήματα που χρησιμοποιήθηκαν για να στηρίξουν τις κυβερνητικές προτάσεις για αύξηση φορολογιών είναι ότι ακόμα και ο Μπαράκ Ομπάμα επιχειρεί να επιβάλει φορολογικές αυξήσεις. Με αυτή την αφορμή είναι χρήσιμο να δούμε πιο σφαιρικά την πολιτική Ομπάμα σε σύγκριση με αυτή της δικής μας κυβέρνησης.

Κατ' αρχάς να επισημάνουμε ότι η αύξηση που εισηγείται ο Αμερικανός πρόεδρος αφορά τους φορολογικούς συντελεστές για εισοδήματα πέραν των $250.000 ετησίως. Δηλαδή μόνο οι πλουσιότεροι Αμερικανοί θα έχουν να πληρώσουν αυξημένους φόρους. Κανένας άλλος φόρος δεν προωθείται αυτή τη στιγμή, και κυρίως κανένας φόρος που θα επιβαρύνει τις επιχειρήσεις. Αντιθέτως, πριν μερικές μέρες ο πρόεδρος Ομπάμα εξήγγειλε μια σειρά νέων μέτρων που στοχεύουν στην αναζωογόνηση της Αμερικανικής οικονομίας. Προτείνει φορολογικές ελαφρύνσεις ύψους για επιχειρήσεις που επενδύουν σε καινούρια εργοστάσια και εξοπλισμό, φορολογικές πιστώσεις σε επιχειρήσεις που κάνουν έρευνα και ανάπτυξη, πιστώσεις για δάνεια σε μικρές επιχειρήσεις, και επενδύσεις σε έργα υποδομής.

Οι προτάσεις της κυβέρνησης Ομπάμα αντανακλούν την φιλοσοφία ότι οι ιδιωτικές επιχειρήσεις είναι η μηχανή της οικονομικής ανάπτυξης και ότι σε συνθήκες στασιμότητας το κράτος μπορεί και πρέπει να δίνει κίνητρα στις επιχειρήσεις ώστε να προχωρήσουν σε επενδύσεις και να δώσουν ώθηση στην οικονομία. Το αν τα μέτρα αυτά είναι τα κατάλληλα είναι κάτι που θα φανεί αν τελικά υιοθετηθούν, όμως υπάρχει πίσω τους μια ισχυρή λογική.

Η λογική αυτή είναι πολύ διαφορετική από αυτή που κυριαρχεί στην Κύπρο, τόσο στους κόλπους της κυβέρνησης όσο και σε άλλους χώρους. Σε μια δύσκολη οικονομική περίοδο η κυβέρνηση επιζητεί να επιβαρύνει ακόμα περισσότερο τις επιχειρήσεις προτείνοντας αυξημένες φορολογίες. Αυτό θα είχε ίσως κάποια λογική αν τα επιπλέον έσοδα επρόκειτο να διοχετευτούν σε παραγωγικές επενδύσεις που θα έθεταν τις βάσεις για αυξημένη οικονομική ανάπτυξη στο μέλλον. Όμως μάλλον το αντίθετο συμβαίνει, αφού οι παραγωγικές επενδύσεις μειώνονται και αυτές. Ουσιαστικά η οικονομία επιβαρύνεται και η ανάπτυξη τίθεται σε κίνδυνο γιατί το κράτος αδυνατεί να συγκρατήσει τα έξοδά του και φορτώνει το βάρος στον ιδιωτικό τομέα.

Η διαφορά στις δύο προσεγγίσεις είναι έκδηλη και στο πολιτικό ύφος με το οποίο εκφράζονται. Όταν ο Μπαράκ Ομπάμα υποστηρίζει την αύξηση των φορολογικών συντελεστών για τους υψηλά αμειβόμενους δεν μιλά με δηκτικό τρόπο για τους "έχοντες και κατέχοντες", έως αν να ήταν ηθικά επιλήψιμο να ανήκει κάποιος σε αυτή την κατηγορία. Απευθύνεται με σεβασμό στους συμπατριώτες του μιλώντας για την ανάγκη οι πιο επιτυχημένοι από αυτούς να συνεισφέρουν περισσότερο στη συλλογική προσπάθεια για οικονομική ορθοπόδηση. Να μια προσέγγιση που αξίζει τον κόπο να δοκιμάσουμε.

Πολίτης, 19/9/2010

Οι φορολογίες απειλούν την ανάκαμψη

Έξι πρώην Υπουργοί Οικονομικών της Δημοκρατίας συναντήθηκαν τη βδομάδα που πέρασε με τον Πρόεδρο Χριστόφια και κατέθεσαν τις εισηγήσεις τους για την αντιμετώπιση του δημοσιονομικού ελλείμματος και τη στήριξη της ανάπτυξης. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ του "Π", τα μέτρα περιλαμβάνουν "την ανάγκη περαιτέρω μείωσης των κρατικών δαπανών, αντιμετώπισης του συνταξιοδοτικού, με αύξηση μάλιστα των εισφορών των δημοσίων υπαλλήλων, και άρση των γραφειοκρατικών διαδικασιών προκειμένου να προωθηθούν αναπτυξιακά έργα," ενώ παράλληλα γίνεται αναφορά σε "ιεράρχηση των κυβερνητικών έργων προκειμένου να υπάρξουν εξοικονομήσεις, αλλαγές στο συνταξιοδοτικό και στις κλίμακες νεοεισερχομένων, και στόχευση των κοινωνικών παροχών". 

Τα μέτρα που εισηγούνται οι πρώην υπουργοί ακούγονται πολύ λογικά - άλλωστε είναι παρόμοια με αυτά που προτείνει και η στήλη από το περασμένο φθινόπωρο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως  παρουσιάζει το τι δεν προτείνουν οι πρώην υπουργοί: δεν προτείνουν καμιά αύξηση φόρων. Το περίεργο είναι ότι την ίδια μέρα κύριο θέμα σε όλες τις οικονομικές σελίδες ήταν τα σενάρια για νέες φορολογίες: αύξηση ΦΠΑ, αύξηση φορολογίας στις καταθέσεις, διάφορα σενάρια φορολόγησης των επιχειρήσεων, κ.λπ. 

Η Κυπριακή οικονομία δεν έχει εξέλθει ακόμα από την ύφεση. Η ανεργία το πρώτο τρίμηνο του έτους σκαρφάλωσε στο 7,2%, το ψηλότερο ποσοστό από τον καιρό της εισβολής. Ανάμεσα στους νέους 15-24 ετών η ανεργία έφτασε το 20,4%. Η οικοδομική βιομηχανία είναι ακόμα καθηλωμένη ενώ η ανάκαμψη του ευρώ τις τελευταίες βδομάδες δεν θα βοηθήσει τον τουρισμό. Αυτά τα δεδομένα, σε συνάρτηση και με το πάγωμα των προσλήψεων από πλευράς δημοσίου, συνθέτουν ένα ιδιαίτερα ανησυχητικό σκηνικό στην αγορά εργασίας. Μέσα σε αυτό το κλίμα παρατηρούμε την κυβέρνηση να έχει βάλει στο στόχαστρο τις επιχειρήσεις θεωρώντας ότι αυτός είναι ο πιο ανώδυνος τρόπος να λύσει τα οικονομικά της προβλήματα. Η στάση αυτή υποστηρίζεται από πολλούς που παρασύρονται από το εύηχο σύνθημα "να πάρουμε από τους έχοντες." Όμως οι επιχειρήσεις έχουν και αυτές επηρεαστεί από την οικονομική κρίση και κάνουν τον δικό τους αγώνα να αντεπεξέλθουν. Το τελευταίο που χρειάζονται είναι να έρχεται το κράτος και να τις πιέζει ακόμα περισσότερο. Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις είναι η κινητήριος δύναμη της οικονομίας και από αυτές περιμένουμε να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας και να δώσουν διέξοδο στις χιλιάδες των ανέργων. 

Η αύξηση των φόρων σε αυτή τη συγκυρία ενδέχεται να επηρεάσει αρνητικά τις προοπτικές εξόδου από την ύφεση. Όπως εισηγούνται και οι πρώην υπουργοί, είναι καλύτερα οι προσπάθειες για μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος να επικεντρωθούν σε μειώσεις δαπανών, οι οποίες αν γίνουν σωστά θα έχουν λιγότερες αρνητικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη. 

Πολίτης, 18/7/2010

Στο ίδιο έργο θεατές

Για μια ακόμα φορά η κυβέρνηση κατάφερε να δημιουργήσει αναστάτωση στις αγορές, αφήνοντας να αιωρούνται φήμες και εικασίες για επιβολή έκτακτου εταιρικού φόρου. Το έργο το έχουμε ξαναδεί. Τους τελευταίους εννέα μήνες η κυβέρνηση έχει ρίξει στο τραπέζι σωρεία προτάσεων για αύξηση των κρατικών εσόδων. Ανάμεσα σε αυτές τις προτάσεις υπήρχαν και πολλές καλές ιδέες. Όμως σε κάθε περίπτωση τα προτεινόμενα μέτρα ήταν ανεπαρκώς επεξεργασμένα και αιτιολογημένα, με αποτέλεσμα με το πρώτο κύμα (αναμενόμενων) αντιδράσεων η κυβέρνηση να αναγκάζεται κάθε φορά να υποχωρεί ατάκτως.

Ασφαλώς καμιά εταιρεία δεν πρόκειται να βουλιάξει αν κληθεί να πληρώσει ένα επιπρόσθετο φόρο της τάξης του 1% επί των κερδών. Το πρόβλημα είναι η αβεβαιότητα που δημιουργείται, κυρίως όσον αφορά τις ξένες εταιρείες και το καθεστώς της Κύπρου ως χώρας με ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς. Το 1% είναι μικρό ποσοστό, όμως η ζημιά που μπορεί να προκαλέσει είναι δυσανάλογα μεγάλη. Όσο κι αν η κυβέρνηση διαβεβαιώνει ότι το μέτρο είναι προσωρινό, κάποιοι πιθανόν να ανησυχήσουν ότι είναι απλώς το πρώτο βήμα και ότι έπονται κι άλλες αυξήσεις. Η ανησυχία αυτή ενισχύεται από την απροθυμία της κυβέρνησης να λάβει μόνιμα μέτρα μείωσης του ελλείμματος. Η αβεβαιότητα που δημιουργείται πλήττει την ικανότητα της Κύπρου να προσελκύσεις ξένες εταιρείες.

Το χειρότερο είναι ότι όλα αυτά συμβαίνουν σε μια περίοδο που η οικονομία έξακολουθεί να βρίσκεται σε ύφεση. Η Κεντρική Τράπεζα μόλις έχει αναθεωρήσει προς τα κάτω τις εκτιμήσεις της για την ανάπτυξη το 2010, προβλέποντας αρνητικό ρυθμό ανάπτυξης (-0,5%) και για αυτή τη χρονιά. Όπως επισημαίνεται στην έκθεση της ΚΤ, η ύφεση στη ζώνη του ευρώ διήρκησε τέσσερα τρίμηνα ενώ η κυπριακή οικονομία ήδη καταγράφει ύφεση τα τελευταία πέντε τρίμηνα. Σε τέτοιες συνθήκες οι κυβερνήσεις μπορούν να ενισχύσουν τις οικονομίες τους αυξάνοντας τις δημόσιες δαπάνες. Η δημοσιονομική κατάσταση της Κύπρου δεν αφήνει πολλά περιθώρια κινήσεων προς αυτή την κατεύθυνση, θα μπορούσε όμως να αποφευχθεί η επιβολή νέων φορολογιών και η δημιουργία αρνητικού κλίματος στην αγορά μέχρι η οικονομία να ανακάμψει.

Η κυβέρνηση εξακολουθεί να διαχειρίζεται το δημοσιονομικό έλλειμμα ως προσωρινό πρόβλημα. Επιεκντρώνεται σε μέτρα που στοχεύουν να αποφέρουν άμεσα αλλά προσωρινής φύσεως έσοδα για το κράτος και δεν κάνει καμία προσπάθεια μόνιμης συγκράτησης των δαπανών. Η πολιτική αυτή τελικά θα βλάψει - εκτός από την οικονομία - και την ίδια την κυβέρνηση και το κυβερνών κόμμα. Αν ληφθούν μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης τώρα, μέχρι τις επόμενες προεδρικές εκλογές οι αντιδράσεις θα έχουν κοπάσει και η κυβέρνηση θα έχει κάποια αποτελέσματα να δείξει. Αν συνεχίσει να κωλυσιεργεί, το 2012 θα έχει πολύ δύσκολο έργο.

Πολίτης, 13/6/2010

Οι αρνητικές πτυχές της συμφωνίας με Κατάρ

Η συμφωνία με το Κατάρ ανακοινώθηκε με διθυράμβους από την κυβέρνηση και χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό από τα μέσα ενημέρωσης, τους επιχειρηματικούς κύκλους, την... Εκκλησία της Κύπρου, ακόμα και από την αντιπολίτευση. Τα πολλά θετικά στοιχεία τα οποία αναμφίβολα έχει η συμφωνία έχουν αναλυθεί τόσο από την κυβέρνηση όσο και από άλλους σχολιαστές. Υπάρχουν όμως και κάποιες αρνητικές πτυχές σε αυτή την υπόθεση οι οποίες δεν έχουν αναλυθεί επαρκώς και σε αυτές εστιάζεται σήμερα η στήλη.

Ο τρόπος που κινήθηκε η κυβέρνηση για να φτάσει σε αυτή τη συμφωνία δεν μπορεί να αφήνει ικανοποιημένο κανένα που πιστεύει στη διαφάνεια και τη χρηστή διοίκηση, αφού παρακάμφθηκαν διαδικασίες και πρακτικές που είχαν διαμορφωθεί μέσα από τις εμπειρίες πολλών δεκαετιών. Δεν είναι θέμα γραφειοκρατίας ή τυπολατρίας. Υπάρχει μια ισχυρότατη λογική στις καθιερωμένες διαδικασίες. Αν διαθέτουμε ένα προνομιακό τεμάχιο γης προς εκμετάλλευση, το λογικό είναι να σκεφτούμε πρώτα τι είδους ανάπτυξη θα θέλαμε στην περιοχή. Να αναλύσουμε τις ανάγκες των πολιτών και τις οικονομικές, περιβαλλοντικές και άλλες επιπτώσεις της κάθε επιλογής και, αφού πάρουμε τις αποφάσεις μας, να απευθύνουμε πρόσκληση για κατάθεση συγκεκριμένων προτάσεων. Εμείς προχωρούμε ανάποδα. Μας έγινε μια πρόταση για συγκεκριμένη ανάπτυξη και αμέσως την αγκαλιάσαμε χωρίς να διερωτηθούμε αν αυτή ήταν η καλύτερη επιλογή για το χώρο, ή αν αυτή χρειαζόταν η πρωτεύουσα. Οι διαδικασίες και η κοινή λογική θυσιάστηκαν στο βωμό της ανάγκης.

Ένας δεύτερος λόγος ανησυχίας είναι ο επιχειρηματικός κίνδυνος του έργου. Δεν γνωρίζουμε ακόμα όλες τις λεπτομέρειες, όμως ένα έργο τέτοιας έκτασης αναπόφευκτα συνεπάγεται κάποιο ρίσκο και η Κυπριακή Δημοκρατία θα είναι εκτεθειμένη σε αυτό. Η Δημοκρατία δεν είναι ιδιωτική επιχείρηση και είναι αμφίβολο αν έχει τις γνώσεις και τις εμπειρίες που απαιτούνται για τη διαχείριση ενός τέτοιου έργου. Είναι απαραίτητο να υπάρξει απόλυτη διαφάνεια ώστε οι πολίτες να γνωρίζουν ποιες ακριβώς υποχρεώσεις αναλαμβάνει το κράτος, πώς θα λειτουργήσει η κοινοπραξία, πώς θα λαμβάνονται αποφάσεις, πώς θα επιλύονται τυχόν διαφορές.

Τέλος η ευφορία που δημιουργήθηκε από τη συμφωνία δημιουργεί και κάποιους γενικότερους κινδύνους. Υπάρχει ο κίνδυνος να ξαναμπούμε σε μια λογική ανάπτυξης με βάση το μπετόν. Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι ο κατασκευαστικός τομέας δεν μπορεί να προσφέρει μακροπρόθεσμη και βιώσιμη ανάπτυξη. Αυτή θα προέλθει από επενδύσεις στην έρευνα, την τεχνολογία, την υγεία και την παιδεία. Θα πρέπει επίσης να θυμόμαστε ότι η οικονομία έχει χρόνια διαρθωτικά προβλήματα τα οποία διογκώνονται κάθε μέρα που περνά χωρίς τη λήψη μέτρων. Αν επαναπαυθούμε στην προσδοκία των πετροδολλαρίων που θα κλείσουν όλες τις τρύπες, θα το πληρώσουμε πολύ ακριβά.

Πολίτης, 9/5/2010

Μπρος χρέος, πίσω ύφεση

Τα πράγματα είναι δύσκολα. Από τη μια η εκτίναξη του δημοσιονομικού ελλείμματος επιβάλλει τον περιορισμό των κρατικών δαπανών. Από την άλλη είναι υπαρκτός ο κίνδυνος υιοθέτησης λανθασμένων μέτρων που θα επιδράσουν αρνητικά στην οικονομική δραστηριότητα και θα καθυστερήσουν την ανάκαμψη. Έχει διατυπωθεί η άποψη για να αποφευχθεί αυτός ο κίνδυνος είναι καλύτερα τα μέτρα αντιμετώπισης του δημοσιονομικού ελλείμματος να αναβληθούν μέχρι η οικονομία να ανακάμψει. Μέτρα μείωσης του ελλείμματος, λέει αυτή η άποψη, θα πρέπει να λαμβάνονται όταν η οικονομία αναπτύσσεται, όχι όταν βρίσκεται σε ύφεση.

Σε ένα σοβαρό και υπεύθυνο κράτος, τα πράγματα όντως έτσι θα λειτουργούσαν. Το κράτος θα φρόντιζε να διατηρεί πλεονάσματα τους καλούς καιρούς ώστε να μπορεί να στηρίζει την οικονομία - με ελλείμματα αν χρειαστεί - όταν ο τροχός γυρίσει. Δυστυχώς το Κυπριακό κράτος δεν συμπεριφέρθηκε υπεύθυνα όλα τα χρόνια που η οικονομία πήγαινε καλά, με αποτέλεσμα να βρίσκεται σήμερα σε δεινή θέση. Η Κύπρος δεν είναι βέβαια η μόνη χώρα που δεν χειρίστηκε σωστά τα δημοσιονομικά της, όμως αυτό δεν πρέπει να αποτελεί δικαιολογία.

Εδώ που φτάσαμε, δεν έχουμε δυστυχώς την πολυτέλεια να περιμένουμε να υιοθετήσουμε μέτρα μετά που η οικονομία θα έχει ανακάμψει. Είναι σημαντικό η Κύπρος να στείλει το μήνυμα στην ΕΕ, στους πιστωτές, στους επενδυτές αλλά και στους τους ίδιους τους φορολογούμενους πολίτες της ότι διαθέτει την πολιτική βούληση να αντιμετωπίσει το δημοσιονομικό της πρόβλημα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί χωρίς να θυσιαστεί η ανάπτυξη. Θα ήταν λάθος να μειωθούν οι αναπτυξιακές δαπάνες ή να εισαχθούν νέες φορολογίες που θα στριμώξουν τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Αντίθετα, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα που θα έχουν αντίκτυπο σε βάθος χρόνου. Η στήλη έχει προτείνει κατ' επανάληψιν τους τελευταίους μήνες δύο συγκεκριμένα μέτρα που αφορούν τον ευρύτερο δημόσιο και ημιδημόσιο τομέα: την κατάργηση τουλάχιστον μίας εκ των δύο (καλύτερα και των δύο) αυτόματων μισθολογικών αυξήσεων (προσαυξήσεων και ΑΤΑ), και την μείωση των κλιμάκων εισδοχής. Η μόνιμη κατάργηση των αυτόματων αυξήσεων είναι πολύ πιο αποτελεσματική από το μέτρο των μηδενικών γενικών αυξήσεων που συζητείται σήμερα, το οποίο είναι προσωρινό. Η δε μείωση των κλιμάκων εισδοχής είναι ένας πολύ αποτελεσματικός τρόπος για σταδιακή και ανώδυνη μείωση του κρατικού μισθολογίου και γεφύρωση του μισθολογικού χάσματος δημόσιου-ιδιωτικού τομέα. Τα μέτρα αυτά δεν θα επηρεάσουν καθόλου την ανάπυξη αφού θα έχουν ελάχιστο άμεσο αντίκτυπο, όμως μακροπρόθεσμα θα έχουν ευεργετικές συνέπειες.

*Και κάτι άσχετο: είναι δυνατόν σε μια χώρα που φιλοδοξεί να γίνει κέντρο χρηματοοικονομικών υπηρεσιών οι τράπεζες να κλείνουν για έξι συνεχόμενες μέρες;

Πολίτης, 18/4/2010

Η οικονομία χρειάζεται τόνωση, όχι αφαίμαξη

Το 2009 η Κυπριακή οικονομία θα καταγράψει αρνητικό ρυθμό ανάπτυξης για πρώτη φορά μετά την Τουρκική εισβολή. Η συρρίκνωση δεν θα είναι μεγάλη (οι εκτιμήσεις του ΥΠΟΙΚ μιλούν για -0,5%), όμως για μια οικονομία που είναι ασυνήθιστη σε τέτοια θα αποτελέσει ένα αισθητό σοκ. Πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι - σε αντίθεση με άλλες κρίσεις του παρελθόντος - η επιβράδυνση της οικονομίας θα έχει διάρκεια. Αυτό σημαίνει αυξημένη ανεργία, καθήλωση μισθών, μειωμένα κέρδη ή ζημιές για τις επιχειρήσεις. Οι επιπτώσεις μιας τέτοιας κρίσης μπορούν να περιοριστούν με τη λήψη προσωρινών και στοχευμένων μέτρων για τόνωση της οικονομίας.

Όταν πρωτοξέσπασε η κρίση πριν ένα χρόνο η κυβέρνηση αντέδρασε - σωστά κατά τη γνώμη μου - με μετρημένες κινήσεις. Η κρίση θα επηρέαζε την Κύπρο σταδιακά και δεν υπήρχε λόγος για βεβιασμένες ενέργειες. Εκτός από κάποιες δαπάνες για τον τουρισμό, το κύριο μέτρο που ανακοινώθηκε ήταν η αύξηση του βαθμού υλοποίησης των αναπτυξιακών δαπανών. Γρήγορα όμως διαφάνηκε ότι η κυβέρνηση δεν είχε εκτιμήσει σωστά την κατάσταση. Υποτίμησε τόσο το βάθος της κρίσης όσο και τη δυσκολία υλοποίησης των αναπτυξιακών έργων. Ενέκρινε δαπάνες που δεν είχαν θετικό αντίκτυπο στην οικονομία αλλά συνέτειναν - μαζί με την κατακόρυφη μείωση των κρατικών εσόδων - στη μετατροπή ενός πλεονασματικού προϋπολογισμού σε δημοσιονομικό εφιάλτη. Συναγερμός στο κυβερνητικό επιτελείο φαίνεται να σήμανε μόνο όταν έγινε αντιληπτό ότι το έλλειμμα για το 2009 θα ξεπερνούσε το 3% με αποτέλεσμα η Κύπρος να κινδυνεύει να τεθεί σε επιτήρηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η κυβέρνηση προσπαθεί με κάθε τρόπο να αποφύγει αυτή την κατάληξη, φοβούμενη το κατσιάδασμα από την ΕΕ και τους περιορισμούς που θα της επιβληθούν.

Στα πλαίσια αυτά κινείται η πρόθεση της κυβέρνησης να επισπεύσει την είσπραξη του ΦΠΑ από τους 81 μεγαλύτερους πληρωτές. Επί της αρχής η κυβερνητική πρόταση ακούγεται λογική και σε άλλες περιστάσεις πιθανόν να αντιμετωπιζόταν θετικά. Όμως τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή μόνο ζημιά μπορεί να προκαλέσει στην Κυπριακή οικονομία. Οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν πρόβλημα χρηματοδότησης αφού οι τράπεζες δεν δανείζουν και τα επιτόκια είναι ψηλά. Σε αυτές τις συνθήκες η κυβέρνηση έπρεπε να λαμβάνει μέτρα τόνωσης της αγοράς και όχι να αφαιρεί πολύτιμη ρευστότητα από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις του τόπου, αυτές στις οποίες προσβλέπουμε για επιχειρηματικά ανοίγματα και επενδύσεις που θα μας βοηθήσουν να ξεπεράσουμε την κρίση. Και όλα αυτά με μόνο ουσιαστικό όφελος την αποφυγή της επιτήρησης. Όπως και στην περίπτωση των χρεογράφων, έτσι και σε αυτή την περίπτωση η κυβέρνηση δίνει δυστυχώς την εντύπωση ότι βάζει την περηφάνεια της σε πρώτη μοίρα και την υγεία της οικονομίας σε δεύτερη.

Πολίτης, 4/10/2009