27 Φεβρουαρίου 2011

Τι πραγματικά είπαν οι Moody's


Μετά την ανακοίνωση της υποβάθμισης της πιστοληπτικής ικανότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας από τον οίκο Moody's, το Υπουργείο Οικονομικών εξέδωσε ανακοίνωση η οποία αναφέρει επί λέξει τα εξής:

"Όπως σημειώνει ο Οίκος, οι βασικοί λόγοι οι οποίοι οδήγησαν στην απόφαση αυτή, σχετίζονται, κυρίως, με το μεγάλο μέγεθος του χρηματοπιστωτικού τομέα της
Κύπρου, καθώς και με τη σημαντική έκθεση του στην ελληνική αγορά. Επίσης, ο Οίκος επικαλείται τα χρόνια δημοσιονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η
κυπριακή οικονομία, όπως το πολύ ψηλό κρατικό μισθολόγιο. Ταυτόχρονα όμως, ο Οίκος επισημαίνει τη δημοσιονομική βελτίωση που έχει καταγραφεί στην Κύπρο κατά το 2010."

Η δική μου ανάγνωση της έκθεσης των Moody's μου έδωσε μια πολύ διαφορετική εικόνα. Οι Moody's δίνουν τρεις λόγους για την υποβάθμιση:

1. Ανησυχίες ότι η επιδείνωση των δημόσιων οικονομικών που παρουσιάστηκε με την κρίση είναι διαρθρωτική.

2. Την έκθεση του τραπεζικού τομέα στην Ελλάδα.

3. Ανησυχίες για την ανταγωνιστικότητα της χώρας.

Στην επεξήγηση που δίνεται από τους Moody's αναφέρεται ότι ο τρίτος λόγος είναι "πολύ λιγότερο σημαντικός" από τους πρώτους δύο, για τους οποίους δεν γίνεται καμία διαφοροποίηση. Το γεγονός ότι το δημοσιονομικό καταγράφεται πρώτο θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως ένδειξη ότι το θεωρούν πιο σημαντικό. Το βέβαιο είναι ότι δεν υπάρχει τίποτα που να δικαιολογεί την ερμηνεία του ΥΠΟΙΚ ότι οι βασικοί λόγοι σχετίζονται με το μέγεθος του χρηματοπιστωτικού τομέα.

Η ανακοίνωση του ΥΠΟΙΚ αναφέρεται επίσης στην επισήμανση του Οίκου για τη δημοσιονομική βελτίωση. Η ακριβής αναφορά των Moody's μεταφράζεται περίπου ως εξής: "Ενώ είναι αλήθεια ότι τα δημόσια οικονομικά παρουσίασαν βελτίωση το 2010, οι βελτιώσεις αυτές είναι πιθανόν να είναι βραχύβιες." Είναι σαφές ότι σκοπός της αναφοράς δεν είναι η θετική αποτίμηση της βελτίωσης αλλά η καταγραφή του γεγονότος ότι είναι βραχύβια και συνεπώς ανεπαρκής.

Η έκθεση των Moody's παραθέτει συγκεκριμένα σενάρια που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Κύπρου. Για το δημοσιονομικό, η εικόνα μπορεί να ανατραπεί με μεταρρυθμίσεις στο σύστημα κοινωνικών παροχών και στη δομή του κρατικού μισθολογίου. Για τις τράπεζες η κατάσταση μπορεί να βελτιωθεί αν μειωθεί ο κίνδυνος εξ Ελλάδος. Τέλος για το πρόβλημα της ανταγωνιστικότητας, επισημαίνεται η ανάγκη σύνδεσης των μισθών με την παραγωγικότητα (κυρίως στο δημόσιο, κάτι που απαιτείται ούτως ή άλλως για δημοσιονομικούς λόγους). Στην ανακοίνωση του ΥΠΟΙΚ δεν υπάρχει καμία αναφορά σε αυτές τις εισηγήσεις.

Η συνήθης γραμμή άμυνας της κυβέρνησης όταν επισημαίνεται η ανάγκη για μεταρρυθμίσεις είναι ότι τα προβλήματα είναι διαρθρωτικά και δεν τα προκάλεσε η ίδια. Αυτό είναι ασφαλώς ορθό. Αυτή όμως καλείται τώρα να τα αντιμετωπίσει. Αν θεωρεί ότι τα μέτρα που προτείνονται είναι λανθασμένα ή ότι δεν επείγουν, η ορθή στάση θα ήταν να βγει και να το εξηγήσει, και όχι να διαστρεβλώνει τις εκθέσεις των διεθνών οίκων.

Πολίτης, 27/2/2011

20 Φεβρουαρίου 2011

Το μέγεθος του τραπεζικού συστήματος


Τον περασμένο Νοέμβριο οι Standard & Poor's ανέδειξαν το μέγεθος του Κυπριακού τραπεζικού τομέα και την έκθεσή των τραπεζών στην Ελλάδα ως τον κύριο λόγο υποβάθμισης της πιστοληπτικής ικανότητας της Κύπρου. Τον ίδιο κίνδυνο επεσήμανε πιο πρόσφατα και ο οίκος Moody's, κρατώντας όμως πιο ήπιους τόνους. Τη βδομάδα που πέρασε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ήταν ιδιαίτερα καθησυχαστικό, λέγοντας ότι το μέγεθος του τραπεζικού συστήματος από μόνο του δεν αποτελεί πρόβλημα. Στο εσωτερικό, κυβέρνηση και Κεντρική Τράπεζα διαβεβαιώνουν ότι το τραπεζικό σύστημα της Κύπρου έχει γερές βάσεις. Από την άλλη, αρκετοί σχολιαστές εκφράζουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο την ανησυχία τους.

Ποιον από όλους αυτούς πρέπει να πιστέψουμε;

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα προβλήματα βιωσιμότητας σε ένα υπερμέγεθες τραπεζικό σύστημα μπορεί να προκαλέσουν εξαιρετικά επώδυνες επιπτώσεις στην ευρύτερη οικονομία. Οι πρόσφατες εμπειρίες της Ισλανδίας και της Ιρλανδίας αποτελούν απτά παραδείγματα αυτού του κινδύνου. Δυνητικά και η Κύπρος μπορεί να αντιμετωπίσει το ίδιο πρόβλημα από τη στιγμή που ο τραπεζικός της τομέας είναι πολλαπλάσιος του ΑΕΠ. Όμως το να επισημαίνουμε τον κίνδυνο δεν είναι αρκετό. Το ερώτημα είναι, τι κάνουμε;

Μια λύση είναι να λάβουμε μέτρα που να οδηγήσουν σε συρρίκνωση του τραπεζικού τομέα. Είναι μια δραστική λύση που θα είναι μεν αποτελεσματική αλλά θα έχει και μεγάλο κόστος. Ο τραπεζικός τομέας είναι ένας από τους μεγαλύτερους και καλύτερους εργοδότες στην Κύπρο και μια σταθερή πηγή οικονομικής ανάπτυξης τις τελευταίες δεκαετίες. Το τίμημα από τυχόν συρρίκνωσή του θα είναι σημαντικό, και αυτός είναι προφανώς ο λόγος που κανείς δεν έχει προτείνει αυτή τη λύση. Αν θέλουμε να είμαστε χρηματοοικονομικό κέντρο, θα πρέπει να δεχτούμε ότι θα έχουμε μεγάλο τραπεζικό τομέα.

Αυτό που επιβάλλεται να γίνει είναι να διασφαλιστεί ότι ο τομέας δεν θα οδηγήσει την οικονομία σε περιπέτειες. Ευτυχώς υπάρχουν και χώρες με μεγάλα τραπεζικά συστήματα οι οποίες ξεπέρασαν χωρίς μεγάλα προβλήματα τη διεθνή κρίση (Χονγκ Κονγκ, Σιγκαπούρη) και από τις οποίες μπορούμε να μάθουμε. Η διεθνής εμπειρία, όπως αποτυπώνεται και σε μια πρόσφατη μελέτη του ΔΝΤ, καταδεικνύει την ανάγκη για δράση σε δύο μέτωπα.

Πρώτον, από πλευράς Κεντρικής Τράπεζας απαιτείται αυστηρή και συντηρητική εποπτεία ώστε να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος κατάρρευσης του συστήματος. Το εποπτικό πλαίσιο θα πρέπει να καλύψει και τα ΣΠΙ, τα οποία αυτή τη στιγμή λειτουργούν υπό άλλο, λιγότερο αυστηρό καθεστώς. Δεύτερον, από πλευράς κυβέρνησης απαιτείται η υιοθέτηση συνετών πολιτικών που να εξασφαλίζουν τη μακροοικονομική σταθερότητα και την ευρωστία των δημόσιων οικονομικών. Οι ανησυχίες των οίκων αξιολόγησης για το μέγεθος των Κυπριακών τραπεζών δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ως άλλοθι για να υποβαθμίζεται η σημασία της δημοσιονομικής περισυλλογής. Αντίθετα, οι ανησυχίες αυτές ενισχύουν την θέση ότι το δημοσιονομικό πρέπει να είναι η πρώτη μας προτεραιότητα.

Πολίτης, 20/2/2011

13 Φεβρουαρίου 2011

Για βιώσιμες δημόσιες συντάξεις


Κυβέρνηση και Βουλή προσπαθούν αυτή την περίοδο να διορθώσουν κάποιες από τις στρεβλώσεις που αφορούν συντάξεις προς δημόσιους υπαλλήλους και πολιτειακούς αξιωματούχους. Μία από τις πιο προκλητικές στρεβλώσεις είναι οι πολλαπλές συντάξεις. Η κατάργηση αυτού του φαινόμενου είναι επιβεβλημένη για λόγους κοινωνικής δικαιοσύνης, έστω κι αν οι εξοικονομήσεις που θα προκύψουν είναι περιορισμένες.

Η δεύτερη στρέβλωση είναι ο υπολογισμός της σύνταξης στη βάση του τελευταίου μισθού. Η πρακτική αυτή είναι πολύ ζημιογόνα. Πέρα από το προφανές οικονομικό κόστος, έχει οδηγήσει στην εμπέδωση μιας κουλτούρας όπου οι προαγωγές γίνονται με τη σειρά ώστε όσο το δυνατόν περισσότεροι να επωφεληθούν από τις αυξημένες συντάξεις. Αυτό΄καταργεί την αξιοκρατία και αποβαίνει σε βάρος της σωστής λειτουργίας των κρατικών υπηρεσιών.

Η διόρθωση των δύο στρεβλώσεων - αν τελικά επιτευχθεί - θα είναι ασφαλώς ένα βήμα προς τα εμπρός. Όμως η προσέγγιση που ακολουθείται είναι αποσπασματική και επιλεκτική. Υπάρχουν και άλλες χτυπητές στρεβλώσεις, όπως το συντάξιμο των επιδομάτων παραστάσεως, οι οποίες δυστυχώς δεν φαίνεται να συζητούνται. Πιο γενικά, η όλη προσπάθεια επικεντρώνεται στη θεραπεία των συμπτωμάτων χωρίς να αγγίζει τη γενεσιουργό αιτία του προβλήματος. Το κύριο πρόβλημα είναι ότι δίνονται συντάξεις χωρίς να γίνεται καμία συνεισφορά από μέρους των εργαζομένων. Η συνεχής αύξηση του αριθμού των συνταξιούχων δημοσίων υπαλλήλων συνεπάγεται όλο και μεγαλύτερες πληρωμές από τα ταμεία του κράτους χωρίς να υπάρχουν αντίστοιχες εισροές για να τις αντισταθμίσουν. Αυτή είναι η ωρολογιακή βόμβα στην οποία αναφέρθηκε πολλές φορές ο Υπουργός Οικονομικών.

Δεν είμαστε η μόνη χώρα στον κόσμο που αντιμετωπίζει τέτοια προβλήματα. Όλοι γνωρίζουμε για την Ελλάδας, υπάρχουν όμως και πολλά άλλα παραδείγματα. Στις ΗΠΑ πολλές πολιτείες έχουν γονατίσει υπό το βάρος των συνταξιοδοτικών τους υποχρεώσεων προς τους πρώην υπαλλήλους τους, σε σημείο που - σύμφωνα με πρόσφατο δημοσίευμα των New York Times - μερικές εξετάζουν το ενδεχόμενο πτώχευσης για να μειώσουν τις υποχρεώσεις τους.

Εμείς δεν έχουμε φτάσει ακόμα σε αυτό το σημείο, όμως εκεί οδηγούμαστε με μαθηματική ακρίβεια. Τις λεπτομέρειες θα τις καταδείξει σύντομα η αναλογιστική μελέτη που ετοιμάζεται για λογαριασμό της κυβέρνησης (και η οποία ελπίζουμε να δημοσιοποιηθεί, σε αντίθεση με τη συνήθη πρακτική). Μέχρι τότε, κυβέρνηση και κόμματα θα μπορούσαν να δεσμευτούν σε κάποιες βασικές αρχές που πρέπει να χαρακτηρίζουν ένα βιώσιμο συνταξιοδοτικό σύστημα: ότι κανείς δεν μπορεί να παίρνει σύνταξη χωρίς να συνεισφέρει και ότι το ύψος της σύνταξης θα καθορίζεται από τις συνολικές εισφορές του καθενός και όχι από περιστασιακά μισθολογικά ή άλλα προνόμια.

Το δίλημμα είναι πάντα το ίδιο. Κάνουμε τις μεταρρυθμίσεις τώρα ούτως ώστε οι επιπτώσεις να επιμεριστούν σε μεγαλύτερη χρονική περίοδο και σε ευρύτερη μάζα επηρεαζόμενων. Ή περιμένουμε να φτάσουμε στον γκρεμό, οπότε το χτύπημα θα είναι σκληρό και θα πλήξει δυσανάλογα τους νεώτερους.

Πολίτης, 13/2/2011

6 Φεβρουαρίου 2011

Από την ωρολογιακή στο "Πάμε καλά"


Το περασμένο φθινόπωρο ο Υπουργός Οικονομικών είχε χρησιμοποιήσει σε αρκετές περιπτώσεις τον όρο "ωρολογιακή βόμβα" για να περιγράψει το συνταξιοδοτικό πρόβλημα του δημοσίου. Οι αναφορές αυτές του Υπουργού είχαν δημιουργήσει ελπίδες ότι η κυβέρνηση θα προχωρούσε με τόλμη στο κρίσιμο αυτό ζήτημα. Όμως οι ελπίδες διαψεύστηκαν, αφού το μόνο που έγινε ήταν η ανάθεση σε οίκο της εκπόνησης αναλογιστικής μελέτης και μετάθεση του θέματος για τον Οκτώβριο, με προοπτική ασφαλώς να καθυστερήσει ακόμα περισσότερο.

Στο μεταξύ, οι αναφορές σε "ωρολογιακή βόμβα" έχουν σταματήσει και έχουν αντικατασταθεί με την επωδό του "πάμε καλά". Είναι ως αν η βόμβα να έχει απενεργοποιηθεί και δεν χρειάζεται πλέον να ανησυχούμε για αυτή. Όχι μόνο αυτό, αλλά οποιαδήποτε αναφορά στο θέμα από άλλους θεωρείται πλέον μηδενισμός και προσπάθεια υπόσκαψης της Κυπριακής οικονομίας.

Νωρίτερα αυτή τη βδομάδα ο Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας εξέφρασε την άποψη ότι πρέπει να ληφθούν μέτρα για το συνταξιοδοτικό τους επόμενους δύο μήνες για να αποφευχθεί ο κίνδυνος νέων υποβαθμίσεων της Κυπριακής οικονομίας από τους οίκους αξιολόγησης. Κανονικά η τοποθέτηση αυτή δεν έπρεπε να προκαλέσει καμία αντίδραση αφού είναι αυταπόδεικτη - οι οίκοι αξιολόγησης ανέφεραν την μη λήψη διαρθρωτικών μέτρων ως ένα από τους κυριότερους λόγους της υποβάθμισης - και πολύ ηπιότερη από τις αναφορές του ΥΠΟΙΚ σε ωρολογιακές βόμβες.

Όμως ο καιροί έχουν αλλάξει και έχουμε περάσει στην περίοδο του "πάμε καλά". Η κυβέρνηση μάλιστα πιστεύει ότι θα πηγαίναμε ακόμα καλύτερα αν κάποιοι γκρινιάρηδες σταματούσαν να επισημαίνουν προβλήματα. "Το καλοκαίρι πήγαμε όλοι διακοπές, υπήρχαν ελάχιστες καθημερινές αντιπαραθέσεις για θέματα οικονομίας και αυτό από μόνο του βελτίωσε σημαντικά το επενδυτικό κλίμα," είπε ο Υπουργός Οικονομικών.

Είναι ενδιαφέρουσα η άποψη του Υπουργού, όμως πολύ δύσκολα μπορεί να τεκμηριωθεί. Κατά πάσα πιθανότητα το επενδυτικό κλίμα βελτιώθηκε όχι γιατί οι Κύπριοι πολιτικοί και οικονομολόγοι πήγαν διακοπές αλλά γιατί η διεθνής οικονομία είχε μπει για τα καλά σε πορεία ανάπτυξης και φυσιολογικά η Κυπριακή οικονομία ακολούθησε.

Ακόμα όμως και αν δεχτούμε ότι η θεωρία του Υπουργού είναι σωστή, το συμπέρασμα δεν μπορεί να είναι ότι τα προβλήματα της οικονομίας δεν πρέπει να συζητούνται γιατί μπορεί να χαλάσει το επενδυτικό κλίμα. Σε μια περίοδο που οι αγορές είναι νευρικές και καχύποπτες, το τελευταίο πράγμα που θέλουμε να κάνουμε είναι να δώσουμε την εντύπωση ότι κρύβουμε τα προβλήματα της οικονομίας κάτω από το χαλί για να δώσουμε καλή εικόνα προς τα έξω. Σε αυτή την περίοδο της αβεβαιότητας, η καλύτερη πολιτική για μια μικρή χώρα είναι να είναι πάντα ένα βήμα μπροστά από τις αγορές. Εμείς από μόνοι μας πρέπει να βάλουμε τον πήχη πιο ψηλά από ότι μας ζητείται για να δείξουμε ότι έχουμε γνώση.

Πολίτης, 6/2/2011