Συμβούλιο Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων

Η διαχείριση της οικονομίας κατά το τελευταίο έτος ανέδειξε δύο σημαντικά συστημικά προβλήματα: την παραγωγή υπεραισιόδοξων προβλέψεων από το Υπουργείο Οικονομικών και την αδυναμία διαμόρφωσης μιας μακρόπνοης οικονομικής στρατηγικής. Τα προβλήματα αυτά δεν είναι καινούρια και δεν αφορούν μόνο την παρούσα κυβέρνηση. Η άσκηση πιέσεων στους τεχνοκράτες για να βγάζουν αριθμούς που να βολεύουν την εκάστοτε κυβέρνηση είναι συνηθισμένη τακτική (την είχα επικρίνει ξανά από τις στήλες του "Π" το 2002). Η έλλειψη συντονισμού και συνέπειας στην άσκηση οικονομικής πολιτικής είναι επίσης ο κανόνας παρά η εξαίρεση. Οι πρόεδροι της Κυπριακής Δημοκρατίας εκλέγονται για να διαχειριστούν το Κυπριακό και όχι την οικονομία. Η οικονομική πολιτική που παρουσιάζεται στα εκλογικά τους προγράμματα είναι κατά κανόνα επιφανειακή και η εφαρμογή της εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το δυναμισμό και την πρωτοβουλία των αρμόδιων υπουργών. Οι συχνές αλλαγές υπουργών οδηγούν και σε συχνές αλλαγές πολιτικών και προτεραιοτήτων και παρατηρείται δυσχέρεια στη λήψη σημαντικών αποφάσεων.

Τα προβλήματα αυτά αναδεικνύουν την ανάγκη δημιουργίας ενός καινούριου και ανεξάρτητου φορέα ο οποίος να είναι σε θέση να παρακολουθεί την πορεία της οικονομίας, να παράγει προτάσεις πολιτικής και να υποστηρίζει με αξιόπιστες μελέτες και στοιχεία το δημόσιο διάλογο πάνω στα μεγάλα θέματα που απασχολούν τον τόπο. Τέτοιας μορφής συμβουλευτικά όργανα υπάρχουν σε πολλές χώρες, όπως για παράδειγμα τα Συμβούλια Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων (ΣΟΕ) που υπάρχουν στην Ελλάδα, τη Γερμανία, τη Βρετανία, τις ΗΠΑ και αλλού. Οι ακριβείς αρμοδιότητες, η δομή, η στελέχωση και ο τρόπος αξιοποίησης αυτών των Συμβουλίων διαφέρουν από χώρα σε χώρα και οι εμπειρίες των άλλων χωρών μπορούν να αποτελέσουν οδηγό για τη δημιουργία ενός Συμβουλίου που να ταιριάζει στα δεδομένα της Κύπρου. Είναι όμως απαραίτητο ένα τέτοιο Συμβούλιο να είναι σωστά στελεχωμένο και να έχει τους απαραίτητους πόρους ώστε να είναι οικονομικά και πολιτικά ανεξάρτητο.

Το προσφερόμενο πεδίο δράσης ενός ΣΟΕ είναι ευρύ. Εκτός από την παρακολούθηση της γενικής πορείας της οικονομίας και των δημόσιων οικονομικών, το ΣΟΕ θα μπορεί να συμβάλει στο δημόσιο διάλογο σε μεγάλα ζητήματα όπως την κοινωνική ασφάλιση, την ενεργειακή πολιτική, το σύστημα υγείας, τη φορολογική πολιτική, την απασχόληση, την έρευνα και καινοτομία. Ο υποτονικός δημόσιος διάλογος πάνω σε αυτά τα θέματα μπορεί να αναβαθμιστεί με περισσότερη και ποιοτικότερη πληροφόρηση και με μια πιο επιστημονική προσέγγιση. Η διαφάνεια και η ανοιχτή διαβούλευση οδηγούν σε ορθότερες αποφάσεις και συνάμα αποτελούν απαραίτητα στοιχεία μιας υγιούς και ζωντανής δημοκρατίας.

Πολίτης, 25/10/2009

ΑΗΚ Παντοκράτειρα

Ανακοινώθηκε αυτή τη βδομάδα μετά από πολύμηνη καθυστέρηση η σύνθεση του Διοικητικού Συμβουλίου της ΔΕΦΑ, της δημόσιας εταιρείας που θα αναλάβει την εισαγωγή και διάθεση φυσικού αερίου στην Κύπρο. Από μια ανάγνωση των ονομάτων που αποτελούν το Δ.Σ της ΔΕΦΑ εξάγεται μάλλον αβίαστα το συμπέρασμα ότι η εταιρεία θα αποτελεί ουσιαστικά προέκταση της ΑΗΚ. Τέσσερα από τα εννέα μέλη του Δ.Σ. της ΔΕΦΑ προέρχονται από την ΑΗΚ, ενώ ο πρόεδρος του Δ.Σ. είναι πρώην διευθυντής της ΑΗΚ (και νυν πρόεδρος της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας Κύπρου). Δεδομένου και του ότι τα προερχόμενα από την ΑΗΚ μέλη είναι άριστοι γνώστες του θέματος, είναι φυσιολογικό να αναμένουμε ότι θα κυριαρχήσουν στο Δ.Σ.

Και γιατί όχι, θα πει κανείς. Αν η ΑΗΚ είναι η μόνη που διαθέτει την απαραίτητη τεχνογνωσία, είναι λογικό να έχει το πάνω χέρι σε αυτή τη διαδικασία. Άλλωστε αυτό είναι κάτι που ο οργανισμός επίμονα ζητά εδώ και χρόνια. Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι αν το έργο της εισαγωγής φυσικού αερίου ανατίθετο στην ΑΗΚ από την πρώτη στιγμή, πολύ πιθανόν σήμερα να είχαμε στην Κύπρο παραγωγή ενέργειας με φυσικό αέριο. Καλώς ή κακώς αυτό δεν έγινε και επιλέγηκε η εναλλακτική μέθοδος της ανάθεσης του έργου σε μια νέα δημόσια εταιρεία. Δεν γνωρίζω τους ακριβείς λόγους πίσω από αυτή την απόφαση, υποθέτω όμως ότι σημαντικό ρόλο πρέπει να διαδραμάτισε η προσδοκία ότι μια ανεξάρτηση εταιρεία θα ήταν σε θέση να πάρει αποφάσεις χωρίς να δεσμεύεται από επιλογές της ΑΗΚ και θα μπορούσε να διαχειριστεί καλύτερα την ανάπτυξη του ανταγωνισμού στην παραγωγή ενέργειας.

Αν υπήρχε τέτοια προσδοκία, προφανώς εγκαταλείφθηκε στην πορεία. Το Δεκέμβριο του 2007 η Βουλή ψήηφισε ομόφωνα νομοσχέδιο με το οποίο έδινε στη ΔΕΦΑ αποκλειστικό δικαίωμα εισαγωγής φυσικού αερίου στην Κύπρο (παρόλο που αυτό πιθανότατα αντίκειται στο κοινοτικό κεκτημένο). Λίγο αργότερα, τον Ιούνιο του 2008, η κυβέρνηση παραχώρησε ουσιαστικά τη ΔΕΦΑ στην ΑΗΚ, δίνοντάς της ποσοστό 44% στην υπό σύσταση εταιρεία. Οι εξελίξεις αυτές εξασφαλίζουν στην ΑΗΚ τον πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαμόρφωση των εξελίξεων στο νευραλγικό τομέα της ενέργειας για τις επόμενες δεκαετίες. Και αν - όπως πιθανολογείται - η προεδρία της ΡΑΕΚ δοθεί σε άτομο προερχόμενο από την ΑΗΚ, τότε θα μπορούμε να μιλάμε πλέον για απόλυτη κυριαρχία και για καίριο και μάλλον μοιραίο πλήγμα κατά της προοπτικής για ανάπτυξη του ανταγωνισμού στην αγορά ενέργειας.

Πολίτης, 18/10/2009

Η κρίσιμη απόφαση της ΕΠΑ

Το πόρισμα της Επιτροπής Προστασίας Ανταγωνισμού για παράνομες πρακτικές στην αγορά πετρελαιοειδών είναι μια απόφαση με σημαντικές προεκτάσεις. Πρόκειται για μια δύσκολη υπόθεση που απασχόλησε έντονα την κοινή γνώμη και κατέληξε στο μεγαλύτερο συνολικό πρόστιμο που έχει εκδικαστεί ποτέ για περίπτωση εναρμονισμένης πρακτικής (άτυπου καρτέλ). Το θετικό είναι ότι η ΕΠΑ δεν φαίνεται να επηρεάστηκε από τις πολλές πιέσεις που δέχτηκε, τουλάχιστον αν κρίνουμε από το γεγονός ότι δεν έκανε βεβιασμένες ενέργειες. Θα αναμένουμε την δημοσίευση της πλήρους έκθεσης για να δούμε το σκεπτικό με βάση το οποίο έφτασε σε αυτή την απόφαση. Αυτό που είναι μάλλον βέβαιο είναι ότι η συνέχεια της υπόθεσης θα διαδραματιστεί ενώπιον της δικαιοσύνης και η έκβασή της θα είναι καθοριστικής σημασίας για το μέλλον της πολιτικής ανταγωνισμού στην Κύπρο. Αν η απόφαση της ΕΠΑ ανατραπεί από το Ανώτατο Δικαστήριο θα πρόκειται για ένα σημαντικό πλήγμα για αυτόν τον καταταλαιπωρημένο θεσμό.

Η ανακοίνωση της ΕΠΑ για επιβολή προστίμου στις εταιρείες πετρελαιοειδών έγινε δεκτή με μεγάλη ικανοποίηση, όπως ήταν αναμενόμενο. Ταυτόχρονα έδωσε και το έναυσμα για διάφορες δηλώσεις που δείχνουν πόση άγνοια εξακολουθεί να υπάρχει για το ρόλο αυτού του σημαντικού θεσμού. Αμφισβητήθηκε η αξία της απόφασης γιατί οι καταναλωτές δεν θα πάρουν τα λεφτά τους πίσω (ναι αλλά έχει μεγάλη αποτρεπτική σημασία). Εκφράστηκε η ανησυχία ότι οι εταιρείες θα αυξήσουν τις τιμές τους για να καλύψουν το πρόστιμο (δεν αποκλείεται, αλλά δύσκολο). Έγιναν υποδείξεις προς την ΕΠΑ να κυνηγήσει το υποτιθέμενο καρτέλ των πρατηριούχων (καρτέλ με 200 μέλη δεν υπάρχουν πουθενά). Και το χειρότερο, αφέθηκαν υπαινιγμοί από την αντιπολίτευση ότι η απόφαση λήφθηκε στο συγκεκριμένο χρονικό σημείο για να ενισχύσει τα κρατικά ταμεία. Τέτοια πράγματα δεν λέγονται, εκτός αν υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία, γιατί το μόνο που πετυχαίνουν είναι να πλήξουν την αξιοπιστία των θεσμών του κράτους.

Η ΕΠΑ δεν είναι αγορανομία. Είναι εντεταλμένη να κινείται μέσα στα πλαίσια συγκεκριμένης νομοθεσίας που θεσπίστηκε από την Κυπριακή βουλή. Αποτελεί οιονεί δικαστήριο, και ως τέτοιο πρέπει να αντιμετωπίζεται. Έχει περάσει από πολλές τρικυμίες τα τελευταία χρόνια, κυρίως γιατί η πολιτεία ποτέ δεν αντιλήφθηκε τη σημασία αυτού του θεσμού και απέτυχε να τον στελεχώσει σωστά και να τον στηρίξει εκεί που έπρεπε. Πολλές φορές έκανε το αντίθετο, όπως στην περίπτωση της καταδικαστικής απόφασης εναντίον της ΑΤΗΚ πριν μερικά χρόνια. Οι ανεξάρτητοι θεσμοί είναι πολύ σημαντικοί για τη σωστή λειτουργία τους κράτους και της οικονομίας. Ας τους δώσουμε τα εφόδια που χρειάζονται για να κάνουν τη δουλειά τους σωστά, και όταν έρθει η ώρα να τους κρίνουμε με βάση τους όρους εντολής τους.

Πολίτης, 11/10/2009

Η οικονομία χρειάζεται τόνωση, όχι αφαίμαξη

Το 2009 η Κυπριακή οικονομία θα καταγράψει αρνητικό ρυθμό ανάπτυξης για πρώτη φορά μετά την Τουρκική εισβολή. Η συρρίκνωση δεν θα είναι μεγάλη (οι εκτιμήσεις του ΥΠΟΙΚ μιλούν για -0,5%), όμως για μια οικονομία που είναι ασυνήθιστη σε τέτοια θα αποτελέσει ένα αισθητό σοκ. Πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι - σε αντίθεση με άλλες κρίσεις του παρελθόντος - η επιβράδυνση της οικονομίας θα έχει διάρκεια. Αυτό σημαίνει αυξημένη ανεργία, καθήλωση μισθών, μειωμένα κέρδη ή ζημιές για τις επιχειρήσεις. Οι επιπτώσεις μιας τέτοιας κρίσης μπορούν να περιοριστούν με τη λήψη προσωρινών και στοχευμένων μέτρων για τόνωση της οικονομίας.

Όταν πρωτοξέσπασε η κρίση πριν ένα χρόνο η κυβέρνηση αντέδρασε - σωστά κατά τη γνώμη μου - με μετρημένες κινήσεις. Η κρίση θα επηρέαζε την Κύπρο σταδιακά και δεν υπήρχε λόγος για βεβιασμένες ενέργειες. Εκτός από κάποιες δαπάνες για τον τουρισμό, το κύριο μέτρο που ανακοινώθηκε ήταν η αύξηση του βαθμού υλοποίησης των αναπτυξιακών δαπανών. Γρήγορα όμως διαφάνηκε ότι η κυβέρνηση δεν είχε εκτιμήσει σωστά την κατάσταση. Υποτίμησε τόσο το βάθος της κρίσης όσο και τη δυσκολία υλοποίησης των αναπτυξιακών έργων. Ενέκρινε δαπάνες που δεν είχαν θετικό αντίκτυπο στην οικονομία αλλά συνέτειναν - μαζί με την κατακόρυφη μείωση των κρατικών εσόδων - στη μετατροπή ενός πλεονασματικού προϋπολογισμού σε δημοσιονομικό εφιάλτη. Συναγερμός στο κυβερνητικό επιτελείο φαίνεται να σήμανε μόνο όταν έγινε αντιληπτό ότι το έλλειμμα για το 2009 θα ξεπερνούσε το 3% με αποτέλεσμα η Κύπρος να κινδυνεύει να τεθεί σε επιτήρηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η κυβέρνηση προσπαθεί με κάθε τρόπο να αποφύγει αυτή την κατάληξη, φοβούμενη το κατσιάδασμα από την ΕΕ και τους περιορισμούς που θα της επιβληθούν.

Στα πλαίσια αυτά κινείται η πρόθεση της κυβέρνησης να επισπεύσει την είσπραξη του ΦΠΑ από τους 81 μεγαλύτερους πληρωτές. Επί της αρχής η κυβερνητική πρόταση ακούγεται λογική και σε άλλες περιστάσεις πιθανόν να αντιμετωπιζόταν θετικά. Όμως τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή μόνο ζημιά μπορεί να προκαλέσει στην Κυπριακή οικονομία. Οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν πρόβλημα χρηματοδότησης αφού οι τράπεζες δεν δανείζουν και τα επιτόκια είναι ψηλά. Σε αυτές τις συνθήκες η κυβέρνηση έπρεπε να λαμβάνει μέτρα τόνωσης της αγοράς και όχι να αφαιρεί πολύτιμη ρευστότητα από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις του τόπου, αυτές στις οποίες προσβλέπουμε για επιχειρηματικά ανοίγματα και επενδύσεις που θα μας βοηθήσουν να ξεπεράσουμε την κρίση. Και όλα αυτά με μόνο ουσιαστικό όφελος την αποφυγή της επιτήρησης. Όπως και στην περίπτωση των χρεογράφων, έτσι και σε αυτή την περίπτωση η κυβέρνηση δίνει δυστυχώς την εντύπωση ότι βάζει την περηφάνεια της σε πρώτη μοίρα και την υγεία της οικονομίας σε δεύτερη.

Πολίτης, 4/10/2009