Αντιφατικά μηνύματα και απουσία συντονισμού

Τα γεγονότα του τελευταίου δεκαημέρου μόνο κατάθλιψη θα μπορούσαν να προκαλέσουν σε όσους αγωνιούν για την πορεία της Κυπριακής οικονομίας. Η υποβάθμιση της Κύπρου από τους S&P δείχνει ότι οι διεθνείς οίκοι ανησυχούν για την έκθεση των Κυπριακών τραπεζών σε Ελληνικά ομόλογα και την Ελληνική οικονομία γενικότερα. Είναι δύσκολο να κρίνει κανείς σε ποια βαθμό οι ανησυχίες είναι δικαιολογημένες και σε ποιο βαθμό αντανακλούν τη νευρικότητα που επικρατεί στις αγορές. Το σίγουρο είναι ότι οι ανησυχίες των οίκων μας επηρεάζουν και συνεπώς πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη. Η σωστή αντίδραση από μέρους μας θα ήταν μια συντονισμένη προσπάθεια να καθησυχαστούν οι αγορές με την παράθεση στοιχείων και τη λήψη προληπτικών μέτρων.

Αντί αυτού, η πρώτη αντίδραση ήταν μια λακωνική ανακοίνωση του Υπουργείου Οικονομικών που έκανε μεν την υποχρεωτική αναφορά στην ευρωστία του Κυπριακού τραπεζικού συστήματος αλλά την ίδια στιγμή δακτυλόδειχνε την Κεντρική Τράπεζα και το Διοικητή της ως υπαίτιους της υποβάθμισης. Ο τρόπος με τον οποίο η κυβέρνηση απέφυγε την ουσία και μετέθεσε τις ευθύνες αλλού δεν νομίζω να εντυπωσίασε τους οίκους αξιολόγησης.

Υπάρχει όμως μια γενικότερη ασάφεια όσον αφορά την αξιολόγηση από πλευράς κυβέρνησης των πιθανών κινδύνων που αντιμετωπίζει το τραπεζικό σύστημα. Η κυβερνητική πρόταση για φορολόγηση των τραπεζών στηρίχθηκε στη θέση ότι οι τράπεζες πραγματοποιούν υπερκέρδη. Η κυβέρνηση δεν διστάζει να απευθυνθεί στις τράπεζες για δανεισμό, ενώ οι τράπεζες πιέζονται από διάφορες πλευρές για χαμηλότερα επιτόκια και περισσότερες χορηγήσεις. O Πρόεδρος της Δημοκρατίας στη διάσκεψη της περασμένης Τρίτης κατηγόρησε τους οίκους αξιολόγησης ότι κινδυνολογούν αλλά ταυτόχρονα άφησε αιχμές κατά του Διοικητή για την επέκταση των τραπεζών στην Ελλάδα. Ούτε αυτά τα αντιφατικά μηνύματα συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας καλής εικόνας για την Κύπρο στα μάτια των ξένων αξιολογητών.

Όμως εκείνο που πλήττει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο την εικόνα της Κύπρου είναι η έκταση που έχει λάβει η ρήξη μεταξύ κυβέρνησης και Διοικητή. Η σύγκρουση χρονολογείται από τα τέλη του 2007. Μετά την εκλογή Χριστόφια η κυβέρνηση συγκρούστηκε με το Διοικητή για δηλώσεις του τελευταίου για την ΑΤΑ, για το θέμα της πώλησης του χρυσού, για τη μεταφορά της έδρας της Μαρφίν, και πάει λέγοντας. Τον τελευταίο χρόνο υπήρξε σοβαρή διαφωνία ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης των δημοσιονομικών προβλημάτων.

Αφήνουμε κατά μέρος το γεγονός ότι οι απόψεις του Διοικητή συμπίπτουν συνήθως με τις απόψεις των περισσότερων οικονομολόγων και αναλυτών. Η κυβέρνηση δικαιούται να έχει τη δική της γραμμή. Όμως δεν είναι υγιής η συνεχής αμφισβήτηση ενός από τους σημαντικότερους πολιτειακούς αξιωματούχους από την ίδια την κυβέρνηση. Δεν είναι υγιής η έλλειψη συντονισμού μεταξύ Υπουργείου Οικονομικών και Κεντρικής Τράπεζας. Η οικονομία αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις. Πρέπει το γρηγορότερο να βρεθεί μια φόρμουλα επικοινωνίας για να μπορέσουμε να τις αντιμετωπίσουμε.

Πολίτης, 10/4/2011

Μια ανεξάρτητη επιτροπή ειδικών για το συνταξιοδοτικό

Η στήλη έχει ασχοληθεί κατ' επανάληψη με το θέμα των συνταξιοδοτικών υποχρεώσεων του κράτους. Έχουμε διατυπώσει την άποψη ότι το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων δεν είναι βιώσιμο παρά τη μεταρρύθμιση που έγινε πριν δυο χρόνια. Επισημάναμε επίσης πολλές φορές την ανάγκη για ριζική αναθεώρηση των συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων των δημοσίων υπαλλήλων γιατί το ισχύον σύστημα απειλεί να γονατίσει το κράτος και μαζί του την Κυπριακή οικονομία. Παρόμοιες απόψεις διατυπώνουν πολλοί άλλοι οικονομολόγοι, αναλογιστές, θεσμικοί παράγοντες και πολιτικά πρόσωπα.

Η κυβέρνηση δεν δείχνει να συμμερίζεται αυτή την αγωνία (πέρα από κάποιες περιοδικές δηλώσεις του Υπουργού Οικονομικών περί "ωρολογιακής βόμβας"). Εξακολουθεί να διατυπώνει την άποψη ότι έχει επιλύσει το πρόβλημα της βιωσιμότητας του ΤΚΑ. Μέχρι και το τέλος του περασμένου Οκτωβρίου η Υπουργός Εργασίας έκανε δηλώσεις με τις οποίες συνέστηνε υπομονή μέχρι το τέλος του 2010 οπότε θα ήταν έτοιμη η νέα αναλογιστική μελέτη για το ΤΚΑ. Έχουμε μπει στον Απρίλιο και η αναλογιστική μελέτη δεν έχει ακόμα δοθεί στη δημοσιότητα. Καθυστερεί η ολοκλήρωσή της ή μόνο η δημοσιοποίησή της;

Μια δεύτερη αναλογιστική μελέτη εκπονείται από τον οίκο Muhanna για το θέμα των συντάξεων του δημοσίου. Σύμφωνα με δηλώσεις του ΥΠΟΙΚ στα τέλη Φεβρουαρίου, αυτή η μελέτη αναμένεται να παραδοθεί περί τα μέσα του τρέχοντος μήνα και αμέσως μετά η κυβέρνηση προτίθεται να ξεκινήσει διάλογο με τους κοινωνικούς εταίρους. Όμως το ενδεχόμενο να προκύψει κάτι από αυτό το διάλογο είναι απομακρυσμένο. Δεδομένου ότι η ΠΑΣΥΔΥ δεν έδειξε καμία διάθεση να δεχτεί μια (πολύ μικρή) μείωση €35 εκ. στο κρατικό μισθολόγιο, είναι απίθανο να δεχτεί τις πολύ μεγαλύτερες παραχωρήσεις που θα χρειαστούν για να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η τεράστια τρύπα στις συντάξεις.

Η κυβέρνηση προσπαθεί να χειριστεί αυτό το ζήτημα από μόνη της. Δεν πιστεύω ότι έχει τη δυνατότητα να το κάνει - ούτε αυτή, αλλά ούτε καμιά άλλη κυβέρνηση. Είναι απαραίτητο όσο το δυνατό περισσότερες πολιτικές δυνάμεις να δεσμευτούν ότι θα προσεγγίσουν το ζήτημα με σοβαρότητα και υπευθυνότητα και να μοιραστούν το πολιτικό κόστος θα προκύψει. Η κυβέρνηση μπορεί να κάνει το πρώτο και σημαντικό βήμα ορίζοντας μια ανεξάρτητη επιτροπή ειδικών η οποία θα μελετήσει όλα τα δεδομένα και θα ετοιμάσει μια λεπτομερή έκθεση που θα καταγράφει συγκεκριμένες εισηγήσεις. Η έκθεση θα δοθεί στη δημοσιότητα ώστε όλοι να έχουν την ευκαιρία να ενημερωθούν και να τοποθετηθούν.

Η ανάθεση δύσκολων θεμάτων στους ειδικούς είναι συνηθισμένη πρακτική σε πολλές χώρες. Η μόνη περίπτωση που έγινε κάτι τέτοιο πρόσφατα στην Κύπρο είναι η Επιτροπή για την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση. Είναι κρίμα να μην αξιοποιούμε τους ειδικούς μας εκεί που τους χρειαζόμαστε. Η επιστημονικότητα, η διαφάνεια, ο ανοιχτός δημόσιος διάλογος και η αντιπαράθεση απόψεων προσφέρουν το καλύτερο πλαίσιο για τη διαμόρφωση σωστών και κοινωνικά αποδεκτών πολιτικών.

Πολίτης, 3/4/2011

Μερικές σκέψεις για τη μετανάστευση

Η μετανάστευση είναι το ζήτημα που διχάζει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο τις κοινωνίες των πλούσιων χωρών. Οι κυρίαρχες πολιτικές ομάδες έχουν αποτύχει να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά το ζήτημα. Η αριστερά προσεγγίζει το θέμα από την ανθρωπιστική του πλευρά, υποβαθμίζοντας τα προβλήματα που δημιουργούνται στην κοινωνία ως αποτέλεσμα της μετανάστευσης και στιγματίζοντας με υπέρμετρη ευκολία όσους τολμούν να τα προβάλουν. Στην αντίπερα όχθη, η δεξιά υποβαθμίζει τα πολλά οφέλη της μετανάστευσης, τείνει να φορτώνει αβασάνιστα όλα τα κοινωνικά προβλήματα στους μετανάστες και φλερτάρει με ακραίες και ξενοφοβικές θέσεις.

Αυτό που απουσιάζει από αυτή την αντιπαράθεση είναι ο ρεαλισμός και η νηφάλια σκέψη. Αυτό ακριβώς το κενό ήρθε να συμπληρώσει πριν μερικές μέρες ο δρ Δημήτρης Παπαδημητρίου - Έλληνας της Αμερικής και ειδικός σε θέματα μεταναστευτικής πολιτικής - ο οποίος βρέθηκε στην Κύπρο μετά από πρόσκληση του Ινστιτούτου Ευρωδημοκρατίας Γλαύκος Κληρίδης. Στην εξαιρετική του παρουσίαση ο κος Παπαδημητρίου περιέγραψε με απλότητα και σαφήνεια τις κύριες παραμέτρους που διαμορφώνουν το μεταναστευτικό ζήτημα και κατέθεσε τις βασικές αρχές που πρέπει να χαρακτηρίζουν μια ρεαλιστική μεταναστευτική πολιτική που λειτουργεί προς όφελος τόσο των χωρών προέλευσης των μεταναστών όσο και των χωρών που τους αποδέχονται.

Από τα πολλά ενδιαφέροντα που είπε ο κος Παπαδημητρίου, ξεχώρισα τρία σημεία. Το πρώτο είναι ότι μια ορθολογική προσέγγιση του ζητήματος πρέπει να ξεκινά από την αναγνώριση μιας απλής πραγματικότητας: ότι η μετανάστευση είναι ένα φυσιολογικό και αναπόφευκτο φαινόμενο σε ένα κόσμο που υπάρχουν οικονομικές ανισότητες. Το μεταναστευτικό ζήτημα που καλούνται να διαχειριστούν οι πλούσιες χώρες είναι το "τίμημα" της επιτυχίας τους. Βάζω τη λέξη τίμημα σε εισαγωγικά γιατί δεν είναι στην πραγματικότητα τίμημα, είναι όμως μια πρόκληση.

Το δεύτερο σημείο είναι ότι η μετανάστευση είναι απαραίτητη για τις πλούσιες χώρες αν θέλουν να διατηρήσουν και να βελτιώσουν το βιοτικό τους επίπεδο. Οι περισσότερες πλούσιες χώρες αντιμετωπίζουν δημογραφικό πρόβλημα λόγω χαμηλής γεννητικότητας. Ταυτόχρονα, οι οικονομίες τους δημιουργούν θέσεις εργασίας για τις οποίες οι ντόπιοι δεν ενδιαφέρονται. Κανένας γονιός δεν θέλει το παιδί του να καθαρίζει τουαλέτες. Οι μετανάστες είναι κατά κανόνα νέοι, εργατικοί και φιλόδοξοι, και είναι διατεθειμένοι να αναλάβουν αυτές τις ανεπιθύμητες εργασίες.

Το τρίτο σημείο αφορά τη σημασία της ενσωμάτωσης των μεταναστών στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, απαραίτητο χαρακτηριστικό μιας πετυχημένης μεταναστευτικής πολιτικής. Η επίτευξη αυτού του στόχου απαιτεί τη συμβολή τόσο των μεταναστών όσο και της κοινωνίας που τους φιλοξενεί. Η κοινωνία έχει την υποχρέωση να συμπεριφέρεται σωστά έναντι στους μετανάστες. Από την πλευρά τους οι μετανάστες έχουν την υποχρέωση να σέβονται τόσο τους νόμους όσο και τα κοινωνικά θέσμια της χώρας που τους φιλοξενεί.

Αυτό το τελευταίο σημείο είναι και το πιο αμφιλεγόμενο. Που τραβούμε τη γραμμή μεταξύ της υποχρέωσης των μεταναστών να προσαρμόζονται και του δικαιώματός τους να διατηρούν τις παραδόσεις και συνήθειές τους; Αυτό είναι που πρέπει να συζητήσει κάθε κοινωνία. Νηφάλια και χωρίς ακρότητες.

Πολίτης, 27/3/2011

Καύσιμα, αερομεταφορές και Κατάρ

Τις τελευταίες μέρες είχαμε μια σειρά εξελίξεων σε θέματα που έχουν απασχολήσει τη στήλη κατά καιρούς και τα οποία αξίζει τον κόπο να σχολιάσουμε, έστω και επιγραμματικά.

Το πρώτο θέμα είναι αυτό της εμπορίας καυσίμων, με το οποίο είχαμε ασχοληθεί μόλις την περασμένη βδομάδα. Είχαμε διατυπώσει την άποψη ότι ο μόνος τρόπος να υπάρξει μείωση στις τιμές των καυσίμων είναι η προσέλκυση νέων παικτών στην αγορά και η δημιουργία νέων τύπων πρατηρίων χαμηλού κόστους. Δυστυχώς τα πράγματα κινήθηκαν προς την αντίθετη κατεύθυνση.

Στη σύσκεψη του Υπουργού Εμπορίου με τους εμπλεκόμενους στην εμπορία καυσίμων αποφασίστηκε η σύσταση τεχνικής επιτροπής που θα δημιουργήσει μια φόρμουλα καθορισμού του τρόπου αυξομείωσης των τιμών των καυσίμων. Η δημιουργία αυτής της επιτροπής αποτελεί το τέλειο άλλοθι για τις εταιρείες και τους πρατηριούχους. Η τιμολόγηση θα γίνεται με τις ευλογίες του κράτους. Τα κέρδη των εμπορευόμενων εξασφαλίζονται ενώ ταυτόχρονα φεύγει από πάνω τους κάθε υποψία για παράνομες συνεννοήσεις αφού η συνεννόηση θα γίνεται νόμιμα και υπό κρατική επίβλεψη. Το οποιοδήποτε κίνητρο για μείωση κόστους και διαφοροποίηση τιμών εξαφανίζεται και μαζί τους ενταφιάζεται και κάθε προοπτική για αύξηση του ανταγωνισμού και μείωση των τιμών στο εγγύς μέλλον.

Η δεύτερη σημαντική εξέλιξη ήταν στον τομέα των αερομεταφορών, όπου η Aegean ανακοίνωσε τη διεύρυνση των εργασιών της στην Κύπρο. Τρία αεροπλάνα της Aegean θα εδρεύουν στη Λάρνακα, ξεκινούν απευθείας πτήσεις προς αρκετά Ελληνικά νησιά, ενώ ιδιαίτερα σημαντική είναι και η προσθήκη πτήσης προς Λονδίνο. Η κίνηση της Aegean δίνει πολλές νέες επιλογές στους Κύπριους ταξιδιώτες με τον ανάλογο θετικό αντίκτυπο στην οικονομία. Ας ελπίσουμε ότι στις Κυπριακές Αερογραμμές έχουν χτυπήσει καμπάνες από αυτή την εξέλιξη. Το επιχείρημα ότι περίπου η Κυπριακή οικονομία θα καταρρεύσει αν κλείσουν οι ΚΑ δεν θα είναι τόσο πειστικό την επόμενη φορά. Αν εργαζόμουν στις ΚΑ θα ήμουν πάρα πολύ ανήσυχος.

Εξελίξεις είχαμε και στο θέμα της επένδυσης του Κατάρ. Φαίνεται ότι οι Καταρινοί αναβάλλουν τη λήψη τελικών αποφάσεων, για λόγους που ακόμα δεν έχουν ξεκαθαριστεί αλλά πιθανόν να σχετίζονται με τις γενικότερες εξελίξεις στον αραβικό κόσμο. Η εξέλιξη όλης αυτής της ιστορίας θυμίζει την παροιμία "όπου ακούς πολλά κεράσια, κράτα μικρό καλάθι". Ξεκινήσαμε δημιουργώντας τεράστιες προσδοκίες για επενδύσεις μισού δισεκατομμυρίου και καταλήξαμε σε μια συμφωνία με βάση την οποία το Κατάρ θα επενδύσει λιγότερο από €100 εκ. και θα έχει ουσιαστικά εξασφαλισμένη απόδοση, ενώ όλο το ρίσκο της επένδυσης θα πέσει στους ώμους της Κυπριακής Δημοκρατίας και των Κύπριων φορολογουμένων. Και το ρίσκο είναι μεγάλο, κυρίως γιατί ως κράτος δεν έχουμε καθόλου εμπειρίες σε τέτοιου είδους έργα και διακρατικές συνεργασίες. Με αυτά τα δεδομένα, οι επιφυλάξεις των Καταρινών μπορεί τελικά να μας βγουν σε καλό.

Πολίτης, 20/3/2011 

Ένα ταρακούνημα για την αγορά καυσίμων

Από τον τελευταίο γύρο αντιπαραθέσεων μεταξύ του Υπουργού Εμπορίου και των εμπλεκομένων στην εμπορία καυσίμων προέκυψε μια ενδιαφέρουσα ανταλλαγή δηλώσεων. Ο Υπουργός Εμπορίου δήλωσε ότι εντόπισε πρατήρια που αύξησαν τις τιμές τους πριν παραλάβουν φορτία με τις νέες (ψηλότερες) τιμές και απείλησε τους πρατηριούχους ότι θα μελετήσει το ενδεχόμενο επαναφοράς της πρότασης για δημιουργία πρατηρίων αυτοεξυπηρέτησης από τον συνεργατισμό.

Σε ραδιοφωνικές του δηλώσεις, ο κος Παμπίνος Χαραλάμπους - επίτιμος πρόεδρος του συνδέσμου πρατηριούχων - ανέφερε ότι σε μια τέτοια περίπτωση οι πρατηριούχοι θα απολύσουν τις δύο χιλιάδες υπαλλήλους τους ώστε να μειωθούν τα λειτουργικά τους έξοδα και θα πωλούν πιο φθηνά.

Η αντίδραση του Υπουργού ήταν να ζητήσει από την ηγεσία των πρατηριούχων να του παρουσιάσουν τα ονόματα των 2000 εργαζομένων και να διερωτηθεί εάν υπάρχουν περισσότεροι από 200 Κύπριοι που εργάζονται στα 270 πρατήρια της Κύπρου.

Αφήνοντας κατά μέρος το στοιχείο της αντιπαράθεσης, οι πιο πάνω δηλώσεις καταγράφουν μερικές πραγματικότητες που αγγίζουν την ουσία του ζητήματος. Το κύριο πρόβλημα στον τομέα της εμπορίας καυσίμων είναι ότι δεν υπάρχει κουλτούρα ανταγωνισμού. Η αγορά λειτουργούσε για δεκαετίες σε ένα ρυθμιζόμενο καθεστώς το οποίο αποσκοπούσε στο να εξασφαλίσει στον κάθε εμπλεκόμενο κάποιο "δίκαιο" εισόδημα. Οι ρυθμίσεις τερματίστηκαν με το άνοιγμα της αγοράς το 2004, όμως η κουλτούρα δεν άλλαξε. Τόσο οι εταιρείες πετρελαιοειδών όσο και οι πρατηριούχοι συνέχισαν να εργάζονται με τον τρόπο που γνώριζαν, κάτι που ήταν φυσιολογικό και αναμενόμενο.

Το προστατευμένο καθεστώς που υπήρχε στην αγορά για δεκαετίες φόρτωσε τις εταιρείες με ψηλό λειτουργικό κόστος και μας προικοδότησε με ένα ανορθολογικό δίκτυο πρατηρίων. Υπάρχουν πολλά πρατήρια κοντά στα κέντρα των πόλεων (στη λεωφόρο Νίκης στη Λευκωσία υπάρχουν τρία πρατήρια σε απόσταση 200 μέτρων, τα οποία κάθονται σε τεμάχια γης αξίας εκατομμυρίων), ενώ δεν υπάρχουν αρκετά πρατήρια στα σημεία εξόδου από τις πόλεις και στους αυτοκινητοδρόμους.

Η αγορά χρειάζεται να εμβολιαστεί με μια γερή δόση ανταγωνιστικής νοοτροπίας. Αυτό δεν πρόκειται να γίνει από τους υφιστάμενους παίκτες γιατί το στάτους κβο τους εξυπηρετεί. Το Υπουργείο θα μπορούσε να μελετήσει τρόπους να προσελκύσει στην αγορά νέους παίκτες που θα διψούν για μερίδιο αγοράς. Θα μπορούσαν για παράδειγμα να δοθούν άδειες για πρατήρια αυτοεξυπηρέτησης ή για λειτουργία πρατηρίων σε χώρους όπως οι υπεραγορές (το Carrefour διαθέτει τέτοιες υπηρεσίες σε υπεραγορές του στο εξωτερικό).

Μια τέτοια εξέλιξη θα προκαλέσει σίγουρα αντιδράσεις από τις εταιρείες και τους πρατηριούχους που θα νιώσουν - δικαιολογημένα - ότι απειλούνται. Κάποιοι εργαζόμενοι θα απολυθούν και κάποια πρατήρια θα κλείσουν. Θα υπάρξει πολιτικό κόστος, όμως δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Οι νουθεσίες και οι απειλές δεν έχουν πετύχει τίποτα. Ένα δυνατό ταρακούνημα της αγοράς με την είσοδο νέων παικτών μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα υπέρ των καταναλωτών.

Πολίτης, 13/3/2011