Διαχείριση Φυσικού Αερίου: Ερωτήματα και Εισηγήσεις

Σωφρόνης Κληρίδης - Αναπληρωτής Kαθηγητής Οικονομικών, Πανεπιστήμιο Κύπρου
Αλέξανδρος Μιχαηλίδης – Καθηγητής Χρηματοοικονομικών, Πανεπιστήμιο Κύπρου
Πάνος Παπαναστασίου – Καθηγητής Γεωμηχανικής Πετρελαίων, Κοσμήτορας Πολυτεχνικής Σχολής, Πανεπιστήμιο Κύπρου

Πριν λίγους μήνες κάποιος μας ρώτησε αν η ανεύρεση φυσικού αερίου θα μας κάνει περισσότερο σαν τη Νορβηγία ή περισσότερο σαν τη Λιβύη. Δεδομένης της παρουσίας μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα θέλαμε να πιστεύουμε ότι η διαχείριση του φυσικού αερίου θα μας φέρει πιο κοντά στη Νορβηγία. Τελευταία, όμως, έχουμε αρχίσει να ανησυχούμε διότι το θέμα του φυσικού αερίου έχει τόσο διεθνείς διαστάσεις όσο και διαστάσεις εσωτερικής, οικονομικής και τεχνικής διαχείρισης, όπως ακριβώς και η παραλαβή και διαχείριση των εκρηκτικών. Ανησυχούμε, γιατί αν εξαιρέσουμε την απώλεια ζωών που δεν μετράται σε αριθμούς, η οικονομική πτυχή του φυσικού αερίου είναι τουλάχιστο δεκαπλάσιας σημασίας από ότι οι ζημιές στο Βασιλικό.

Η διαχείριση του φυσικού αερίου αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στην ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Πρόκειται για ένα θέμα υψίστης εθνικής σημασίας με τεράστιες γεωπολιτικές και οικονομικές προεκτάσεις. Είναι ένα θέμα περίπλοκο που χρειάζεται προγραμματισμό και εμπειρογνωμοσύνη από πολλά και πολύ διαφορετικά επιστημονικά πεδία (μηχανικούς πολλών ειδικοτήτων, γεωλόγους, οικονομολόγους, πολιτικούς επιστήμονες και νομικούς, τουλάχιστον). Για ένα τόσο σημαντικό θέμα, αναμέναμε ότι θα διεξαγόταν ένας σοβαρός δημόσιος διάλογος, ότι θα υπήρχε μια διαδικασία λήψης αποφάσεων που θα αξιοποιούσε την επιστημονική γνώση, και ότι όλα αυτά θα κατέληγαν σε μια καλά σχεδιασμένη κρατική πολιτική η οποία θα εκφραζόταν με προσεκτικό τρόπο στο ανώτατο δυνατό επίπεδο.

Αντί αυτού, τι παρατηρούμε; Ο δημόσιος διάλογος είναι απελπιστικά ανεπαρκής. Η πληροφόρηση από πλευράς κυβέρνησης είναι σχεδόν ανύπαρκτη, ενώ η αντιπολίτευση δεν δείχνει να προβληματίζεται για το θέμα. Η ενεργειακή πολιτική της Κύπρου εκφράζεται κατά κύριο λόγο από το Διευθυντή της Υπηρεσίας Ενέργειας. Οι αποφάσεις λαμβάνονται με αδιαφανή τρόπο στα ενδότερα του κρατικού μηχανισμού χωρίς να αξιοποιείται η υπάρχουσα επιστημονική γνώση. Οι προσφορές εμπειρογνωμοσύνης δεν βρίσκουν ανταπόκριση. Οι πολίτες δεν τυγχάνουν σωστής ενημέρωσης για ένα από τα κρισιμότερα ζητήματα που μας απασχολούν.

Το Κυπριακό κράτος χαρακτηρίζεται διαχρονικά από μια νοοτροπία μυστικοπάθειας και πατερναλισμού. Τα συρτάρια των υπουργείων είναι γεμάτα από εμπιστευτικές εκθέσεις για όποιο θέμα μπορεί να φανταστεί κανείς. Σύμφωνα με αυτή τη νοοτροπία, ο πολίτης δεν δικαιούται να γνωρίζει τι έγινε στην υπόθεση του αεροπλάνου της Ήλιος και δεν μπορεί να ξέρει σε ποιά κατάσταση βρίσκεται το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων (από το οποίο θα εξαρτάται στα γεράματά του). Το κράτος γνωρίζει καλύτερα και θα φροντίσει για όλα.

Μετά τις 11-07-11, ο μύθος αυτός έχει καταρρεύσει. Οι πολίτες δεν εμπιστεύονται πλέον την πολιτική ηγεσία, ούτε το κράτος και τις δομές του. Ακόμα και στο θέμα του φυσικού αερίου, πολύ σημαντικές αποφάσεις καθυστέρησαν να ληφθούν (η έλευση φυσικού αερίου συζητιόταν από το 1995) και μερικές από τις σημαντικότερες αποφάσεις που έχουν ληφθεί (η απόφαση του 2007 για τον τρόπο έλευσης) έχουν αποδειχθεί λανθασμένες. Χρειάζεται να ξεκινήσει μια νέα εποχή διαφάνειας στα δημόσια πράγματα της Κύπρου. Στο πνεύμα αυτής της ανάγκης, εμείς ως προβληματισμένοι πολίτες και επιστήμονες, καταθέτουμε πιο κάτω τους προβληματισμούς και τις προτάσεις μας για τις τρεις κύριες πτυχές που συνθέτουν το πολύπλοκο θέμα της διαχείρισης του φυσικού αερίου.

Α. Η συμφωνία με τη Noble

Πιστεύουμε ότι κακώς η συμφωνία με τη Noble έχει χαρακτηριστεί ως απόρρητη. Ο πολίτης έχει το δικαίωμα να δει και να αξιολογήσει τη συμφωνία στην οποία κατέληξαν αυτοί που τον εκπροσωπούν. Υπάρχουν πολλά ερωτήματα για αυτό το θέμα:

1. Γιατί υπάρχει ρήτρα εμπιστευτικότητας που προβλέπει την πληρωμή προστίμου από την Κυπριακή Κυβέρνηση προς τη Noble αν η συμφωνία διαρρεύσει; Με βάση ποιά αρχή εταιρικής διακυβέρνησης για τη Noble έχει περιληφθεί τέτοια ρήτρα η οποία εμποδίζει τη διαφάνεια και δημιουργεί  συνθήκες για διαφθορά; Ποιός από Κυπριακής πλευράς ήθελε ή συμφώνησε σε τέτοια ρήτρα; Πώς μπορούμε να αποφύγουμε τη διαπλοκή (μίζες) και να εξασφαλίσουμε συνθήκες χρηστής διοίκησης όταν  δεν υπάρχει διαφάνεια, μηχανισμοί ελέγχου αποφάσεων και ξεκάθαρη κατανομή ρόλων και αρμοδιοτήτων;
2. Είναι αλήθεια ότι περιλαμβάνεται στη συμφωνία ο όρος ότι θα πρέπει πρώτα η Noble να αποσβέσει όλη την επένδυση πριν  πάρει το Κράτος οποιαδήποτε έσοδα; Σε άλλες συμφωνίες γίνεται ροή στα ταμεία του κράτους από την πρώτη μέρα της εμπορικής εκμετάλλευσης. Γιατί δεν απαντηθήκανε τα σχετικά ερωτήματα σε προηγούμενες δημοσιεύσεις τα οποία δημιουργούν εύλογες ανησυχίες; 
3. Όταν θα παίρνουμε τον απολογισμό  από τη Noble, πως θα μπορούμε να εξετάσουμε αν το κόστος εξόρυξης που δηλώνει η εταιρεία είναι ορθό και δικαιολογημένο; Γιατί δεν δημιουργήθηκε Εταιρεία Πετρελαίου –Φυσικού Αερίου Κυπριακών συμφερόντων η οποία θα έμπαινε σε κοινοπραξία με τη Noble και άλλες εταιρείες στο μέλλον ώστε να μπορούν να ελέγχονται τα έξοδα; Γιατί έχουν αγνοηθεί  οι επανειλημμένες προτροπές να δημιουργηθεί μία τέτοια εταιρεία για να αποκτήσουμε την τεχνογνωσία που θα ανοίξει ακόμη ένα αναπτυξιακό τομέα στην Κυπριακή οικονομία; 
4. Γιατί η Αντιπολίτευση δεν ζητά πλήρη διαφάνεια σε αυτό τον τομέα; Είναι η οικονομική πτυχή του θέματος υψίστης εθνικής σημασίας ή εξυπηρετούνται άλλες σκοπιμότητες; Θέτουμε αυτό το ερώτημα στην Αντιπολίτευση επειδή για το πόρισμα Πολυβίου (που όλες οι μαρτυρίες παρέλασαν στους δέκτες μας), η Αντιπολίτευση ήθελε πλήρη δημοσιοποίηση του τελικού πορίσματος. Για τους όρους αυτού του Συμβολαίου, που πιθανόν να μας δένει τα χέρια για πολλά χρόνια, και τα ποσά συμποσούνται σε δισεκατομμύρια ευρώ, δεν ακούσαμε καμία απαίτηση για διαφάνεια.

Σημειώνουμε ότι η αντίστοιχη συμφωνία του Ισραήλ με την ίδια εταιρεία είναι γνωστή και μάλιστα έχει τύχει αναθεώρησης προς όφελος του Ισραήλ μετά από μελέτη της Επιτροπής Sheshinski τον περασμένο χρόνο.  Τα πορίσματα της μελέτης είναι αναρτημένα στην ιστοσελίδα του Ισραηλινού Υπουργείου Οικονομικών όπου ο καθένας μπορεί να τα βρει και να τα μελετήσει.

Προτείνουμε: α) την άμεση δημοσιοποίηση της συμφωνίας με τη Noble, β) τη σύσταση Εταιρείας Πετρελαίων-Φυσικού Αερίου  και γ) τη σύσταση επιτροπής ειδικών η οποία θα διαχειρίζεται από εδώ και μπρος τα τεχνικά ζητήματα που σχετίζονται με την εξόρυξη του φυσικού αερίου από το οικόπεδο Αφροδίτη. Η επιτροπή θα πρέπει να αποτελείται από κυβερνητικούς τεχνοκράτες αλλά και εξωτερικούς εμπειρογνώμονες.

Β. Τα έσοδα


Ποια είναι τα αναμενόμενα έσοδα για την Κυπριακή Δημοκρατία και πότε να αναμένονται; Πώς θα αξιοποιηθούν αυτά τα χρήματα; Θα μπουν στα δημόσια ταμεία για να κατασπαταληθούν ή θα επενδυθούν για να ευεργετήσουν και τις επόμενες γενεές στις οποίες επίσης ανήκουν;

Προτείνουμε τη δημιουργία - στο πρότυπο της Νορβηγίας - ενός Κυπριακού Ταμείου Επενδύσεων Φυσικού Αερίου (ΚΤΕΦΑ) για λόγους ανταγωνιστικότητας, σωστής μακροπρόθεσμης επενδυτικής διαχείρισης και σωστής εταιρικής διακυβέρνησης το οποίο θα αναλάβει τη διαχείριση και επένδυση των προσόδων από το φυσικό αέριο. Είναι σημαντικό το Ταμείο αυτό να δημιουργηθεί πριν ξεκινήσει η ροή εσόδων και να το διαχειρίζεται μία ανεξάρτητη Επιτροπή από ανθρώπους ειδικούς, εγνωσμένου κύρους και αδιάβλητου χαρακτήρα.

Γ. Η πολιτική διαχείριση

Ποιος χειρίζεται το θέμα από πλευράς κυβέρνησης; Οι δύο κατ’ εξοχήν αρμόδιοι υπουργοί (Εξωτερικών και Εμπορίου) και η περί των Υδρογονανθράκων Επιτροπή των γενικών διευθυντών (που εξ όσων γνωρίζουμε συγκαλείται επιλεκτικά)  έχουν γνώσεις στα θέματα αυτά;  Ή μήπως έχουμε αφήσει ένα τεχνοκράτη να χειρίζεται ένα ζήτημα ύψιστης εθνικής σημασίας σε συνθήκες πλήρους αδιαφάνειας ;

Εξαιτίας της 11ης Ιουλίου γνωρίζουμε ότι τα κανάλια επικοινωνίας μεταξύ τουλάχιστον ενός εκ των αρμοδίων υπουργών και του Προέδρου της Δημοκρατίας δεν λειτουργούσαν κανονικά. Σε ποιο βαθμό είναι ενήμερος ο Πρόεδρος για τις ενέργειες που γίνονταν όλα αυτά τα χρόνια; Οι νέοι υπουργοί που μόλις έχουν αναλάβει χρειάζονται κάποιο χρόνο να προσαρμοστούν. Σε 17 μήνες έχουμε εκλογές και πιθανότατα να έχουμε νέους υπουργούς. Αυτή η συνεχής εναλλαγή προσώπων και η αποδεδειγμένη έλλειψη συντονισμού σε κυβερνητικό επίπεδο αφήνουν ένα τεράστιο κενό ηγεσίας. Το αποτέλεσμα είναι ένα ζήτημα ύψιστης εθνικής σημασίας να καταλήγει να τυγχάνει διαχείρισης από κρατικές υπηρεσίες, χωρίς να υπάρχει καθοδήγηση από μία ξεκάθαρη εθνική πολιτική.

Προτείνουμε όπως συσταθεί μια Εθνική Επιτροπή Διαχείρισης Φυσικού Αερίου. Το θέμα δεν είναι κομματικό, ούτε θέμα μιας κυβέρνησης. Αφορά ολόκληρο το λαό, καθώς και τις μελλοντικές γενιές. Είναι απαραίτητο να εξασφαλιστεί η συνέχεια και σταθερότητα της πολιτικής της Κυπριακής Δημοκρατίας πάνω σε αυτό το κρίσιμο θέμα.

Πολίτης, Φιλελεύθερος, Αλήθεια, 18/9/2011

Το βέτο των συντεχνιών

Η αλλαγή στο πηδάλιο του Υπουργείου Οικονομικών έχει δημιουργήσει μια νέα δυναμική στο χώρο της οικονομίας. Ο νέος ΥΠΟΙΚ έδωσε νωρίς το στίγμα του αναγνωρίζοντας από την πρώτη μέρα την κρίσιμη φάση που περνά η οικονομία και την επιτακτική ανάγκη λήψης δραστικών μέτρων. Υπερβαίνοντας τις όποιες κυβερνητικές αναστολές, εγκαινίασε τακτικές επαφές με το Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας και έδωσε το μήνυμα ότι όλοι παίζουμε για την ίδια ομάδα. Όλα αυτά είναι θετικά και δείχνουν ότι μπαίνουμε σε μια νέα περίοδο εποικοδομητικού διαλόγου για τα θέματα της οικονομίας.

Υπάρχουν όμως και άλλα πράγματα που πρέπει να αλλάξουν. Στην προσπάθεια που γίνεται για εξασφάλιση συναίνεσης για τη λήψη μέτρων για την οικονομία, ο νέος ΥΠΟΙΚ ακολουθεί μέχρι τώρα την πεπατημένη, η οποία έχει περίπου ως εξής:

• Ξεκινά μια διαβούλευση με τα κόμματα και αν όλα πάνε καλά - όπως όντως έγινε - επιτυγχάνεται συμφωνία για υιοθέτηση κάποιου πακέτου μέτρων. 
• Η κυβέρνηση παίρνει τα μέτρα στις συντεχνίες που εκπροσωπούν τους υπαλλήλους του ευρύτερου δημόσιου τομέα για να πάρει και τη δική τους έγκριση. 
• Οι συντεχνίες απορρίπτουν τα μέτρα που πλήττουν τα συμφέροντα των μελών τους και προτείνουν αντί αυτών εναλλακτικά μέτρα που επιβαρύνουν κυρίως άλλες ομάδες πολιτών. 
• Η κυβέρνηση στέλλει στη Βουλή ένα κουτσουρεμένο πακέτο που περιέχει κυρίως φορολογίες και ελάχιστα μέτρα μείωσης των δημοσίων δαπανών και ζητά να ψηφιστεί στο όνομα της συναίνεσης. 

Η πιο πάνω διαδικασία δεν μπορεί να οδηγήσει σε συναινετικές λύσεις γιατί δεν δείχνει τον απαραίτητο σεβασμό στις θέσεις των κομμάτων. Δίνει ουσιαστικά δικαίωμα βέτο στις συντεχνίες. Ακόμα κι αν ολόκληρη η πολιτική ηγεσία του τόπου συμφωνεί σε κάποια μέτρα, τίποτα δεν προχωρά αν οι συντεχνίες δεν το εγκρίνουν.

Το θέμα είναι σοβαρό και άπτεται της ίδιας της λειτουργίας της δημοκρατίας. Η εκτελεστική και η νομοθετική εξουσία είναι εντεταλμένες από τους πολίτες να τους εκπροσωπούν και να λαμβάνουν αποφάσεις εκ μέρους τους. Η υποταγή των εκλελεγμένων αντιπροσώπων του λαού στις εκβιαστικές πρακτικές συντεχνιών που εκπροσωπούν τα συμφέροντα μιας μειοψηφίας εργαζομένων έρχεται σε σύγκρουση με βασικές δημοκρατικές αρχές.

Το πρόβλημα δημιουργείται γιατί οι φορολογούμενοι εργαζόμενοι του ιδιωτικού τομέα δεν έχουν φωνή σε αυτή τη διαδικασία. Οι συντεχνίες ΠΕΟ και ΣΕΚ που θα έπρεπε να τους εκπροσωπούν δεν ανταποκρίνονται σε αυτή την αποστολή. Η μεν ΠΕΟ νιώθει την υποχρέωση να στηρίζει την κυβέρνηση, η δε ΣΕΚ δείχνει να ενδιαφέρεται περισσότερο για τα μέλη της στους ημικρατικούς οργανισμούς παρά για τα ευρύτερα λαϊκά στρώματα.

Όλοι παραδέχονται ότι τα προβλήματα της οικονομίας είναι διαρθρωτικά. Είναι δηλαδή μόνιμα, και τα μόνιμα προβλήματα απαιτούν μόνιμες λύσεις και όχι έκτακτες εισφορές. Ποια είναι αυτά τα προβλήματα; Είναι η ανεξέλεγκτη αύξηση των δημοσίων δαπανών (κυρίως μισθών και κοινωνικών παροχών) και των συνταξιοδοτικών υποχρεώσεων του κράτους προς τους υπαλλήλους του. Αυτά είναι τα προβλήματα που πρέπει να επιλυθούν, και η λύση δεν μπορεί να είναι άλλη από τον περιορισμό αυτών των δαπανών. Η θέση ότι ο ιδιωτικός τομέας είναι υποχρεωμένος να συντηρεί το δημόσιο τομέα με όλα του τα προνόμια και τις σπατάλες καταστρατηγεί κάθε έννοια κοινωνικής δικαιοσύνης αλλά είναι και εκτός οικονομικής πραγματικότητας.

Όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης δηλώνουν έτοιμα να στηρίξουν πιο τολμηρά μέτρα από αυτά που προτείνει η κυβέρνηση. Υπάρχουν όλα τα εχέγγυα για την επίτευξη ευρείας συναίνεσης της πολιτικής ηγεσίας, φτάνει η κυβέρνηση και ο ΥΠΟΙΚ να απεξαρτηθούν από τις συντεχνίες του δημοσίου και να καταστήσουν σαφές ότι πρωταρχικός στόχος είναι το ευρύτερο κοινωνικό συμφέρον και όχι τα συμφέροντα μεμονωμένων ομάδων.

Πολίτης, 21/8/2011

Η νέα Βουλή να δώσει το παράδειγμα

Σε μια από τις τελευταίες της πράξεις πριν διαλυθεί, η Βουλή ενέκρινε το νομοσχέδιο που καταργεί (σε σημαντικό βαθμό) το φαινόμενο το πολλαπλών συντάξεων. Η σημασία αυτής της πράξης σε χρηματικούς όρους είναι μικρή, όμως η συμβολική της αξία είναι πολύ μεγάλη. Πρόκειται για μια σπάνια περίπτωση αφαίρεσης προνομίων από δημόσιους αξιωματούχους. Κάποια από τα προνόμια αυτά προέκυψαν λόγω νομικών κενών, άλλα αποδόθηκαν σκοπίμως από την ίδια τη Βουλή. Ανεξαρτήτως προέλευσης, αποτελούσαν μια πρόκληση για το φορολογούμενο πολίτη και έπρεπε να καταργηθούν.

Η συμβολική σημασία του νομοσχεδίου εστιάζεται στο μήνυμα που στέλνει ότι προνόμια που αποκτήθηκαν υπό άλλες συνθήκες και σε άλλες εποχές δεν μπορούν να θεωρούνται ιερά και απαραβίαστα κεκτημένα. Βέβαια το μήνυμα αυτό θα ήταν πολύ πιο ισχυρό αν η Βουλή έδειχνε μεγαλύτερη διάθεση να θυσιάσει κάποια από τα δικά της προνόμια. Δύο πρόνοιες που υπήρχαν στο νομοσχέδιο του Υπουργείου Οικονομικών - η αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης των βουλευτών από το 60ό στο 63ο έτος και η μείωση της σύνταξης στο 1/2 του μισθού - δεν περιλήφθηκαν στο τελικό νομοσχέδιο. Το σκανδαλώδες θέμα του υπολογισμού του επιδόματος παραστάσεως που απολαμβάνουν οι βουλευτές στο συντάξιμο εισόδημα προσπεράστηκε και πάλι σιωπηρά. Η μόνη παραχώρηση της Βουλής ήταν η υιοθέτηση πρόνοιας για συνεισφορά των Βουλευτών από τώρα και στο εξής στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Ας είναι, τουλάχιστον έγινε μια αρχή.

Όλα αυτά συμβαίνουν σε μια περίοδο αρνητικών εξελίξεων για τα δημοσιονομικά δεδομένα του κράτους και την οικονομία γενικότερα. Τα στοιχεία του πρώτου τριμήνου του 2011 δείχνουν μια πολύ μικρή αύξηση των κρατικών εσόδων σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα το 2010, ενώ οι τάσεις δεν είναι θετικές αφού ο Μάρτιος ήταν χειρότερος από τους πρώτους δύο μήνες. Οι τελευταίες εκτιμήσεις του ΔΝΤ αναθεώρησαν προς τα κάτω τον αναμενόμενο ρυθμό ανάπτυξης για το 2011 και 2012, από το 1,8% και 2,5% στο 1,7% και 2,2% αντίστοιχα. Μέχρι το 2016, τελευταίο έτος των εκτιμήσεων, ο ρυθμός ανάπτυξης δεν αναμένεται να ξεπεράσει το 2,8%.

Με αυτά τα δεδομένα, η προσδοκία της κυβέρνησης ότι θα αντιμετωπίσει το δημοσιονομικό πρόβλημα μέσω της ανάπτυξης και της αύξησης των εσόδων δεν φαίνεται ρεαλιστική. Μετά τις εκλογές θα πρέπει να ξεκινήσει μια νέα προσπάθεια για περιορισμό του κρατικού μισθολογίου και αντιμετώπιση του συνταξιοδοτικού. Η νέα Βουλή μπορεί να δώσει το παράδειγμα προχωρώντας σε αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης των βουλευτών, σε μείωση της σύνταξής τους, και σε μείωση της Βουλευτικής αντιμισθίας. Μόνο τότε θα έχει το ηθικό έρεισμα να ζητά περιορισμούς στα προνόμια άλλων κατηγοριών πολιτών.

Πολίτης, 1/5/2011

Ένα καλύτερο σύστημα διορισμού εκπαιδευτικών

Το σύστημα διορισμού εκπαιδευτικών από καταλόγους διοριστέων αποτελεί καρκίνωμα για την εκπαίδευση αλλά και για την ευρύτερη κοινωνία. Γίνονται διορισμοί χωρίς καμία απολύτως διαδικασία αξιολόγησης, κάτι που αδικεί τόσο τους μαθητές στα δημόσια σχολεία όσο και τους άριστους απόφοιτους που πρέπει να περιμένουν χρόνια για να πάρουν σειρά. Το σύστημα ενθαρρύνει την απόκτηση πτυχίων που δεν έχουν καμία χρησιμότητα στην αγορά εργασίας εκτός του ότι δίνουν τη δυνατότητα ένταξης σε μια λίστα αναμονής η οποία θα εξαργυρωθεί κάποτε με τον πολυπόθητο διορισμό. Το αποτέλεσμα είναι μια τεράστια σπατάλη ανθρώπινου δυναμικού, κάτι στο οποίο έχω αναφερθεί πιο εκτενώς στο παρελθόν.

Πριν λίγο καιρό το Υπουργείο Παιδείας κατέθεσε πρόταση για διαφοροποίηση του συστήματος διορισμού. Η σημαντικότερη διαφορά είναι η εισαγωγή γραπτής εξέτασης η οποία θα έχει βαρύτητα 30% στην αξιολόγηση του κάθε υποψήφιου.

Από μια άποψη η αλλαγή αυτή δεν είναι αρκετά ριζοσπαστική γιατί μη ποιοτικά κριτήρια όπως το έτος αποφοίτησης θα εξακολουθήσουν να έχουν σημαντικό ρόλο στην επιλογή εκπαιδευτικών. Όμως η προτεινόμενη αλλαγή κάνει μια σημαντική υπέρβαση την οποία θα ήταν λάθος να υποτιμήσουμε. Η υπέρβαση αυτή αντικατοπτρίζεται σε μια μικρή αλλά ουσιαστική αλλαγή ορολογίας: τη μετάβαση από τους "διοριστέους" στους "διορίσιμους".

Μόνο δυο γράμματα αλλάζουν αλλά οι προεκτάσεις είναι σημαντικές. Η έννοια του διοριστέου υποδηλοί κάποιο δικαίωμα. Ο διοριστέος πρέπει να διοριστεί. Η έννοια του διορίσιμου δεν υποδηλοί δικαίωμα αλλά δυνατότητα. Ο διορίσιμος μπορεί να διοριστεί αν και όταν πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις. Η αλλαγή αυτή είναι σημαντική γιατί καταργεί την αυτόματη σύνδεση πτυχίου-εργοδότησης. Αυτό το φαινόμενο παρατηρείται μόνο στο χώρο της εκπαίδευσης και είναι ένας από τους κύριους λόγους που ο τομέας προσελκύει τόσους νέους.

Προβάλλονται διάφορα επιχειρήματα εναντίον της εισαγωγής εξέτασης. Ένα επιχείρημα είναι ότι όσοι απέκτησαν πτυχίο έχουν ήδη περάσει από διαδικασία αξιολόγησης και έχουν κριθεί άξιοι. Ακόμα κι αν δεχτούμε ότι έτσι είναι τα πράγματα (που πολύ το αμφιβάλλω), είναι φανερό ότι δεν είναι όλοι εξίσου άξιοι. Δεν θέλουμε να επιλέγουμε τους καλύτερους για τα σχολεία μας; Πρέπει να ισοπεδώσουμε όλες τις επιδόσεις και όλα τα πανεπιστήμια;

Ένα άλλο επιχείρημα είναι ότι η εξέταση δεν μπορεί να μετρήσει τη μεταδοτικότητα του εκπαιδευτικού και τη δυνατότητά του να επιβληθεί στην τάξη. Αυτό είναι ασφαλώς σωστό. Θα ήταν ευχής έργο αν μπορούσε να δημιουργηθεί ένα σύστημα που να αξιολογεί την παρουσία του εκπαιδευτικού στην τάξη. Όμως κάτι τέτοιο απαιτεί υποκειμενικές κρίσεις και αμφιβάλλω αν θα μπορούσε να εφαρμοστεί ποτέ σε μια χώρα όπου κανένας δεν εμπιστεύεται κανένα. Η γραπτή εξέταση, με όλα της τα μειονεκτήματα, είναι ο μόνος αξιόπιστος τρόπος που έχουμε για να διαφοροποιήσουμε ποιοτικά τους υποψήφιους και να σπάσουμε επιτέλους τη σύνδεση πτυχίου-εργοδότησης. Ας ελπίσουμε ότι η σημαντική αυτή αλλαγή θα προχωρήσει.

Πολίτης, 17/4/2011

Αντιφατικά μηνύματα και απουσία συντονισμού

Τα γεγονότα του τελευταίου δεκαημέρου μόνο κατάθλιψη θα μπορούσαν να προκαλέσουν σε όσους αγωνιούν για την πορεία της Κυπριακής οικονομίας. Η υποβάθμιση της Κύπρου από τους S&P δείχνει ότι οι διεθνείς οίκοι ανησυχούν για την έκθεση των Κυπριακών τραπεζών σε Ελληνικά ομόλογα και την Ελληνική οικονομία γενικότερα. Είναι δύσκολο να κρίνει κανείς σε ποια βαθμό οι ανησυχίες είναι δικαιολογημένες και σε ποιο βαθμό αντανακλούν τη νευρικότητα που επικρατεί στις αγορές. Το σίγουρο είναι ότι οι ανησυχίες των οίκων μας επηρεάζουν και συνεπώς πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη. Η σωστή αντίδραση από μέρους μας θα ήταν μια συντονισμένη προσπάθεια να καθησυχαστούν οι αγορές με την παράθεση στοιχείων και τη λήψη προληπτικών μέτρων.

Αντί αυτού, η πρώτη αντίδραση ήταν μια λακωνική ανακοίνωση του Υπουργείου Οικονομικών που έκανε μεν την υποχρεωτική αναφορά στην ευρωστία του Κυπριακού τραπεζικού συστήματος αλλά την ίδια στιγμή δακτυλόδειχνε την Κεντρική Τράπεζα και το Διοικητή της ως υπαίτιους της υποβάθμισης. Ο τρόπος με τον οποίο η κυβέρνηση απέφυγε την ουσία και μετέθεσε τις ευθύνες αλλού δεν νομίζω να εντυπωσίασε τους οίκους αξιολόγησης.

Υπάρχει όμως μια γενικότερη ασάφεια όσον αφορά την αξιολόγηση από πλευράς κυβέρνησης των πιθανών κινδύνων που αντιμετωπίζει το τραπεζικό σύστημα. Η κυβερνητική πρόταση για φορολόγηση των τραπεζών στηρίχθηκε στη θέση ότι οι τράπεζες πραγματοποιούν υπερκέρδη. Η κυβέρνηση δεν διστάζει να απευθυνθεί στις τράπεζες για δανεισμό, ενώ οι τράπεζες πιέζονται από διάφορες πλευρές για χαμηλότερα επιτόκια και περισσότερες χορηγήσεις. O Πρόεδρος της Δημοκρατίας στη διάσκεψη της περασμένης Τρίτης κατηγόρησε τους οίκους αξιολόγησης ότι κινδυνολογούν αλλά ταυτόχρονα άφησε αιχμές κατά του Διοικητή για την επέκταση των τραπεζών στην Ελλάδα. Ούτε αυτά τα αντιφατικά μηνύματα συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας καλής εικόνας για την Κύπρο στα μάτια των ξένων αξιολογητών.

Όμως εκείνο που πλήττει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο την εικόνα της Κύπρου είναι η έκταση που έχει λάβει η ρήξη μεταξύ κυβέρνησης και Διοικητή. Η σύγκρουση χρονολογείται από τα τέλη του 2007. Μετά την εκλογή Χριστόφια η κυβέρνηση συγκρούστηκε με το Διοικητή για δηλώσεις του τελευταίου για την ΑΤΑ, για το θέμα της πώλησης του χρυσού, για τη μεταφορά της έδρας της Μαρφίν, και πάει λέγοντας. Τον τελευταίο χρόνο υπήρξε σοβαρή διαφωνία ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης των δημοσιονομικών προβλημάτων.

Αφήνουμε κατά μέρος το γεγονός ότι οι απόψεις του Διοικητή συμπίπτουν συνήθως με τις απόψεις των περισσότερων οικονομολόγων και αναλυτών. Η κυβέρνηση δικαιούται να έχει τη δική της γραμμή. Όμως δεν είναι υγιής η συνεχής αμφισβήτηση ενός από τους σημαντικότερους πολιτειακούς αξιωματούχους από την ίδια την κυβέρνηση. Δεν είναι υγιής η έλλειψη συντονισμού μεταξύ Υπουργείου Οικονομικών και Κεντρικής Τράπεζας. Η οικονομία αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις. Πρέπει το γρηγορότερο να βρεθεί μια φόρμουλα επικοινωνίας για να μπορέσουμε να τις αντιμετωπίσουμε.

Πολίτης, 10/4/2011

Μια ανεξάρτητη επιτροπή ειδικών για το συνταξιοδοτικό

Η στήλη έχει ασχοληθεί κατ' επανάληψη με το θέμα των συνταξιοδοτικών υποχρεώσεων του κράτους. Έχουμε διατυπώσει την άποψη ότι το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων δεν είναι βιώσιμο παρά τη μεταρρύθμιση που έγινε πριν δυο χρόνια. Επισημάναμε επίσης πολλές φορές την ανάγκη για ριζική αναθεώρηση των συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων των δημοσίων υπαλλήλων γιατί το ισχύον σύστημα απειλεί να γονατίσει το κράτος και μαζί του την Κυπριακή οικονομία. Παρόμοιες απόψεις διατυπώνουν πολλοί άλλοι οικονομολόγοι, αναλογιστές, θεσμικοί παράγοντες και πολιτικά πρόσωπα.

Η κυβέρνηση δεν δείχνει να συμμερίζεται αυτή την αγωνία (πέρα από κάποιες περιοδικές δηλώσεις του Υπουργού Οικονομικών περί "ωρολογιακής βόμβας"). Εξακολουθεί να διατυπώνει την άποψη ότι έχει επιλύσει το πρόβλημα της βιωσιμότητας του ΤΚΑ. Μέχρι και το τέλος του περασμένου Οκτωβρίου η Υπουργός Εργασίας έκανε δηλώσεις με τις οποίες συνέστηνε υπομονή μέχρι το τέλος του 2010 οπότε θα ήταν έτοιμη η νέα αναλογιστική μελέτη για το ΤΚΑ. Έχουμε μπει στον Απρίλιο και η αναλογιστική μελέτη δεν έχει ακόμα δοθεί στη δημοσιότητα. Καθυστερεί η ολοκλήρωσή της ή μόνο η δημοσιοποίησή της;

Μια δεύτερη αναλογιστική μελέτη εκπονείται από τον οίκο Muhanna για το θέμα των συντάξεων του δημοσίου. Σύμφωνα με δηλώσεις του ΥΠΟΙΚ στα τέλη Φεβρουαρίου, αυτή η μελέτη αναμένεται να παραδοθεί περί τα μέσα του τρέχοντος μήνα και αμέσως μετά η κυβέρνηση προτίθεται να ξεκινήσει διάλογο με τους κοινωνικούς εταίρους. Όμως το ενδεχόμενο να προκύψει κάτι από αυτό το διάλογο είναι απομακρυσμένο. Δεδομένου ότι η ΠΑΣΥΔΥ δεν έδειξε καμία διάθεση να δεχτεί μια (πολύ μικρή) μείωση €35 εκ. στο κρατικό μισθολόγιο, είναι απίθανο να δεχτεί τις πολύ μεγαλύτερες παραχωρήσεις που θα χρειαστούν για να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η τεράστια τρύπα στις συντάξεις.

Η κυβέρνηση προσπαθεί να χειριστεί αυτό το ζήτημα από μόνη της. Δεν πιστεύω ότι έχει τη δυνατότητα να το κάνει - ούτε αυτή, αλλά ούτε καμιά άλλη κυβέρνηση. Είναι απαραίτητο όσο το δυνατό περισσότερες πολιτικές δυνάμεις να δεσμευτούν ότι θα προσεγγίσουν το ζήτημα με σοβαρότητα και υπευθυνότητα και να μοιραστούν το πολιτικό κόστος θα προκύψει. Η κυβέρνηση μπορεί να κάνει το πρώτο και σημαντικό βήμα ορίζοντας μια ανεξάρτητη επιτροπή ειδικών η οποία θα μελετήσει όλα τα δεδομένα και θα ετοιμάσει μια λεπτομερή έκθεση που θα καταγράφει συγκεκριμένες εισηγήσεις. Η έκθεση θα δοθεί στη δημοσιότητα ώστε όλοι να έχουν την ευκαιρία να ενημερωθούν και να τοποθετηθούν.

Η ανάθεση δύσκολων θεμάτων στους ειδικούς είναι συνηθισμένη πρακτική σε πολλές χώρες. Η μόνη περίπτωση που έγινε κάτι τέτοιο πρόσφατα στην Κύπρο είναι η Επιτροπή για την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση. Είναι κρίμα να μην αξιοποιούμε τους ειδικούς μας εκεί που τους χρειαζόμαστε. Η επιστημονικότητα, η διαφάνεια, ο ανοιχτός δημόσιος διάλογος και η αντιπαράθεση απόψεων προσφέρουν το καλύτερο πλαίσιο για τη διαμόρφωση σωστών και κοινωνικά αποδεκτών πολιτικών.

Πολίτης, 3/4/2011

Μερικές σκέψεις για τη μετανάστευση

Η μετανάστευση είναι το ζήτημα που διχάζει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο τις κοινωνίες των πλούσιων χωρών. Οι κυρίαρχες πολιτικές ομάδες έχουν αποτύχει να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά το ζήτημα. Η αριστερά προσεγγίζει το θέμα από την ανθρωπιστική του πλευρά, υποβαθμίζοντας τα προβλήματα που δημιουργούνται στην κοινωνία ως αποτέλεσμα της μετανάστευσης και στιγματίζοντας με υπέρμετρη ευκολία όσους τολμούν να τα προβάλουν. Στην αντίπερα όχθη, η δεξιά υποβαθμίζει τα πολλά οφέλη της μετανάστευσης, τείνει να φορτώνει αβασάνιστα όλα τα κοινωνικά προβλήματα στους μετανάστες και φλερτάρει με ακραίες και ξενοφοβικές θέσεις.

Αυτό που απουσιάζει από αυτή την αντιπαράθεση είναι ο ρεαλισμός και η νηφάλια σκέψη. Αυτό ακριβώς το κενό ήρθε να συμπληρώσει πριν μερικές μέρες ο δρ Δημήτρης Παπαδημητρίου - Έλληνας της Αμερικής και ειδικός σε θέματα μεταναστευτικής πολιτικής - ο οποίος βρέθηκε στην Κύπρο μετά από πρόσκληση του Ινστιτούτου Ευρωδημοκρατίας Γλαύκος Κληρίδης. Στην εξαιρετική του παρουσίαση ο κος Παπαδημητρίου περιέγραψε με απλότητα και σαφήνεια τις κύριες παραμέτρους που διαμορφώνουν το μεταναστευτικό ζήτημα και κατέθεσε τις βασικές αρχές που πρέπει να χαρακτηρίζουν μια ρεαλιστική μεταναστευτική πολιτική που λειτουργεί προς όφελος τόσο των χωρών προέλευσης των μεταναστών όσο και των χωρών που τους αποδέχονται.

Από τα πολλά ενδιαφέροντα που είπε ο κος Παπαδημητρίου, ξεχώρισα τρία σημεία. Το πρώτο είναι ότι μια ορθολογική προσέγγιση του ζητήματος πρέπει να ξεκινά από την αναγνώριση μιας απλής πραγματικότητας: ότι η μετανάστευση είναι ένα φυσιολογικό και αναπόφευκτο φαινόμενο σε ένα κόσμο που υπάρχουν οικονομικές ανισότητες. Το μεταναστευτικό ζήτημα που καλούνται να διαχειριστούν οι πλούσιες χώρες είναι το "τίμημα" της επιτυχίας τους. Βάζω τη λέξη τίμημα σε εισαγωγικά γιατί δεν είναι στην πραγματικότητα τίμημα, είναι όμως μια πρόκληση.

Το δεύτερο σημείο είναι ότι η μετανάστευση είναι απαραίτητη για τις πλούσιες χώρες αν θέλουν να διατηρήσουν και να βελτιώσουν το βιοτικό τους επίπεδο. Οι περισσότερες πλούσιες χώρες αντιμετωπίζουν δημογραφικό πρόβλημα λόγω χαμηλής γεννητικότητας. Ταυτόχρονα, οι οικονομίες τους δημιουργούν θέσεις εργασίας για τις οποίες οι ντόπιοι δεν ενδιαφέρονται. Κανένας γονιός δεν θέλει το παιδί του να καθαρίζει τουαλέτες. Οι μετανάστες είναι κατά κανόνα νέοι, εργατικοί και φιλόδοξοι, και είναι διατεθειμένοι να αναλάβουν αυτές τις ανεπιθύμητες εργασίες.

Το τρίτο σημείο αφορά τη σημασία της ενσωμάτωσης των μεταναστών στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, απαραίτητο χαρακτηριστικό μιας πετυχημένης μεταναστευτικής πολιτικής. Η επίτευξη αυτού του στόχου απαιτεί τη συμβολή τόσο των μεταναστών όσο και της κοινωνίας που τους φιλοξενεί. Η κοινωνία έχει την υποχρέωση να συμπεριφέρεται σωστά έναντι στους μετανάστες. Από την πλευρά τους οι μετανάστες έχουν την υποχρέωση να σέβονται τόσο τους νόμους όσο και τα κοινωνικά θέσμια της χώρας που τους φιλοξενεί.

Αυτό το τελευταίο σημείο είναι και το πιο αμφιλεγόμενο. Που τραβούμε τη γραμμή μεταξύ της υποχρέωσης των μεταναστών να προσαρμόζονται και του δικαιώματός τους να διατηρούν τις παραδόσεις και συνήθειές τους; Αυτό είναι που πρέπει να συζητήσει κάθε κοινωνία. Νηφάλια και χωρίς ακρότητες.

Πολίτης, 27/3/2011

Καύσιμα, αερομεταφορές και Κατάρ

Τις τελευταίες μέρες είχαμε μια σειρά εξελίξεων σε θέματα που έχουν απασχολήσει τη στήλη κατά καιρούς και τα οποία αξίζει τον κόπο να σχολιάσουμε, έστω και επιγραμματικά.

Το πρώτο θέμα είναι αυτό της εμπορίας καυσίμων, με το οποίο είχαμε ασχοληθεί μόλις την περασμένη βδομάδα. Είχαμε διατυπώσει την άποψη ότι ο μόνος τρόπος να υπάρξει μείωση στις τιμές των καυσίμων είναι η προσέλκυση νέων παικτών στην αγορά και η δημιουργία νέων τύπων πρατηρίων χαμηλού κόστους. Δυστυχώς τα πράγματα κινήθηκαν προς την αντίθετη κατεύθυνση.

Στη σύσκεψη του Υπουργού Εμπορίου με τους εμπλεκόμενους στην εμπορία καυσίμων αποφασίστηκε η σύσταση τεχνικής επιτροπής που θα δημιουργήσει μια φόρμουλα καθορισμού του τρόπου αυξομείωσης των τιμών των καυσίμων. Η δημιουργία αυτής της επιτροπής αποτελεί το τέλειο άλλοθι για τις εταιρείες και τους πρατηριούχους. Η τιμολόγηση θα γίνεται με τις ευλογίες του κράτους. Τα κέρδη των εμπορευόμενων εξασφαλίζονται ενώ ταυτόχρονα φεύγει από πάνω τους κάθε υποψία για παράνομες συνεννοήσεις αφού η συνεννόηση θα γίνεται νόμιμα και υπό κρατική επίβλεψη. Το οποιοδήποτε κίνητρο για μείωση κόστους και διαφοροποίηση τιμών εξαφανίζεται και μαζί τους ενταφιάζεται και κάθε προοπτική για αύξηση του ανταγωνισμού και μείωση των τιμών στο εγγύς μέλλον.

Η δεύτερη σημαντική εξέλιξη ήταν στον τομέα των αερομεταφορών, όπου η Aegean ανακοίνωσε τη διεύρυνση των εργασιών της στην Κύπρο. Τρία αεροπλάνα της Aegean θα εδρεύουν στη Λάρνακα, ξεκινούν απευθείας πτήσεις προς αρκετά Ελληνικά νησιά, ενώ ιδιαίτερα σημαντική είναι και η προσθήκη πτήσης προς Λονδίνο. Η κίνηση της Aegean δίνει πολλές νέες επιλογές στους Κύπριους ταξιδιώτες με τον ανάλογο θετικό αντίκτυπο στην οικονομία. Ας ελπίσουμε ότι στις Κυπριακές Αερογραμμές έχουν χτυπήσει καμπάνες από αυτή την εξέλιξη. Το επιχείρημα ότι περίπου η Κυπριακή οικονομία θα καταρρεύσει αν κλείσουν οι ΚΑ δεν θα είναι τόσο πειστικό την επόμενη φορά. Αν εργαζόμουν στις ΚΑ θα ήμουν πάρα πολύ ανήσυχος.

Εξελίξεις είχαμε και στο θέμα της επένδυσης του Κατάρ. Φαίνεται ότι οι Καταρινοί αναβάλλουν τη λήψη τελικών αποφάσεων, για λόγους που ακόμα δεν έχουν ξεκαθαριστεί αλλά πιθανόν να σχετίζονται με τις γενικότερες εξελίξεις στον αραβικό κόσμο. Η εξέλιξη όλης αυτής της ιστορίας θυμίζει την παροιμία "όπου ακούς πολλά κεράσια, κράτα μικρό καλάθι". Ξεκινήσαμε δημιουργώντας τεράστιες προσδοκίες για επενδύσεις μισού δισεκατομμυρίου και καταλήξαμε σε μια συμφωνία με βάση την οποία το Κατάρ θα επενδύσει λιγότερο από €100 εκ. και θα έχει ουσιαστικά εξασφαλισμένη απόδοση, ενώ όλο το ρίσκο της επένδυσης θα πέσει στους ώμους της Κυπριακής Δημοκρατίας και των Κύπριων φορολογουμένων. Και το ρίσκο είναι μεγάλο, κυρίως γιατί ως κράτος δεν έχουμε καθόλου εμπειρίες σε τέτοιου είδους έργα και διακρατικές συνεργασίες. Με αυτά τα δεδομένα, οι επιφυλάξεις των Καταρινών μπορεί τελικά να μας βγουν σε καλό.

Πολίτης, 20/3/2011 

Ένα ταρακούνημα για την αγορά καυσίμων

Από τον τελευταίο γύρο αντιπαραθέσεων μεταξύ του Υπουργού Εμπορίου και των εμπλεκομένων στην εμπορία καυσίμων προέκυψε μια ενδιαφέρουσα ανταλλαγή δηλώσεων. Ο Υπουργός Εμπορίου δήλωσε ότι εντόπισε πρατήρια που αύξησαν τις τιμές τους πριν παραλάβουν φορτία με τις νέες (ψηλότερες) τιμές και απείλησε τους πρατηριούχους ότι θα μελετήσει το ενδεχόμενο επαναφοράς της πρότασης για δημιουργία πρατηρίων αυτοεξυπηρέτησης από τον συνεργατισμό.

Σε ραδιοφωνικές του δηλώσεις, ο κος Παμπίνος Χαραλάμπους - επίτιμος πρόεδρος του συνδέσμου πρατηριούχων - ανέφερε ότι σε μια τέτοια περίπτωση οι πρατηριούχοι θα απολύσουν τις δύο χιλιάδες υπαλλήλους τους ώστε να μειωθούν τα λειτουργικά τους έξοδα και θα πωλούν πιο φθηνά.

Η αντίδραση του Υπουργού ήταν να ζητήσει από την ηγεσία των πρατηριούχων να του παρουσιάσουν τα ονόματα των 2000 εργαζομένων και να διερωτηθεί εάν υπάρχουν περισσότεροι από 200 Κύπριοι που εργάζονται στα 270 πρατήρια της Κύπρου.

Αφήνοντας κατά μέρος το στοιχείο της αντιπαράθεσης, οι πιο πάνω δηλώσεις καταγράφουν μερικές πραγματικότητες που αγγίζουν την ουσία του ζητήματος. Το κύριο πρόβλημα στον τομέα της εμπορίας καυσίμων είναι ότι δεν υπάρχει κουλτούρα ανταγωνισμού. Η αγορά λειτουργούσε για δεκαετίες σε ένα ρυθμιζόμενο καθεστώς το οποίο αποσκοπούσε στο να εξασφαλίσει στον κάθε εμπλεκόμενο κάποιο "δίκαιο" εισόδημα. Οι ρυθμίσεις τερματίστηκαν με το άνοιγμα της αγοράς το 2004, όμως η κουλτούρα δεν άλλαξε. Τόσο οι εταιρείες πετρελαιοειδών όσο και οι πρατηριούχοι συνέχισαν να εργάζονται με τον τρόπο που γνώριζαν, κάτι που ήταν φυσιολογικό και αναμενόμενο.

Το προστατευμένο καθεστώς που υπήρχε στην αγορά για δεκαετίες φόρτωσε τις εταιρείες με ψηλό λειτουργικό κόστος και μας προικοδότησε με ένα ανορθολογικό δίκτυο πρατηρίων. Υπάρχουν πολλά πρατήρια κοντά στα κέντρα των πόλεων (στη λεωφόρο Νίκης στη Λευκωσία υπάρχουν τρία πρατήρια σε απόσταση 200 μέτρων, τα οποία κάθονται σε τεμάχια γης αξίας εκατομμυρίων), ενώ δεν υπάρχουν αρκετά πρατήρια στα σημεία εξόδου από τις πόλεις και στους αυτοκινητοδρόμους.

Η αγορά χρειάζεται να εμβολιαστεί με μια γερή δόση ανταγωνιστικής νοοτροπίας. Αυτό δεν πρόκειται να γίνει από τους υφιστάμενους παίκτες γιατί το στάτους κβο τους εξυπηρετεί. Το Υπουργείο θα μπορούσε να μελετήσει τρόπους να προσελκύσει στην αγορά νέους παίκτες που θα διψούν για μερίδιο αγοράς. Θα μπορούσαν για παράδειγμα να δοθούν άδειες για πρατήρια αυτοεξυπηρέτησης ή για λειτουργία πρατηρίων σε χώρους όπως οι υπεραγορές (το Carrefour διαθέτει τέτοιες υπηρεσίες σε υπεραγορές του στο εξωτερικό).

Μια τέτοια εξέλιξη θα προκαλέσει σίγουρα αντιδράσεις από τις εταιρείες και τους πρατηριούχους που θα νιώσουν - δικαιολογημένα - ότι απειλούνται. Κάποιοι εργαζόμενοι θα απολυθούν και κάποια πρατήρια θα κλείσουν. Θα υπάρξει πολιτικό κόστος, όμως δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Οι νουθεσίες και οι απειλές δεν έχουν πετύχει τίποτα. Ένα δυνατό ταρακούνημα της αγοράς με την είσοδο νέων παικτών μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα υπέρ των καταναλωτών.

Πολίτης, 13/3/2011

Άλλη μια τρύπα στον αέρα

Η τελευταία φορά που οι Κυπριακές Αερογραμμές βρίσκονταν σε δυσχερή οικονομική κατάσταση ήταν το 2006. Ετοιμάστηκε τότε σχέδιο διάσωσης, κύριο στοιχείο του οποίου ήταν η αγορά της Eurocypria από το κράτος. Ένα κόλπο γκρόσο που αποφασίστηκε στο άψε-σβήσε με μόνο στόχο να δώσει μια γρήγορη ένεση ρευστότητας στις ΚΑ, χωρίς να προηγηθεί καμιά σοβαρή ανάλυση των προοπτικών των δύο εταιρειών.

Ο Κύπριος φορολογούμενος πλήρωσε τότε €23 εκ. για να αποκτήσει τη Eurocypria. Το 2010 πλήρωσε άλλα €35 εκ. για να ξεπληρώσει το δάνειο που είχε λάβει η Eurocypria με - παράτυπη - κυβερνητική εγγύηση. Λίγο αργότερα η κυβέρνηση προσπάθησε να οδηγήσει τα πράγματα σε συγχώνευση (η οποία θα ήταν επίσης παράτυπη γιατί είχαμε αναλάβει σχετική δέσμευση το 2006). Ούτως ή άλλως η συγχώνευση δεν θα έλυνε το πρόβλημα, κάτι που αντιλαμβάνονταν πολύ καλά στις ΚΑ και αντιτάχθηκαν σθεναρά σε αυτή την προοπτική. Το κλείσιμο της Eurocypria ήταν πλέον αναπόφευκτο και πρόσθεσε στο λογαριασμό άλλα €7,2 εκ. για αποζημιώσεις προς το προσωπικό της εταιρείας. Συνολικά το εγχείρημα της εξαγοράς της Eurocypria στοίχισε στον Κύπριο φορολογούμενο €65 εκ., για τα οποία κανένας δεν πρόκειται ποτέ να λογοδοτήσει.

Αν το αποτέλεσμα αυτής της αποτυχημένης επιχειρηματικής - αν μπορούσαμε να την ονομάσουμε έτσι - κίνησης ήταν να έχουμε τουλάχιστον μία εύρωστη αεροπορική εταιρεία, θα μπορούσε κάποιος (όχι ο γράφων) να ισχυριστεί ότι άξιζε τη θυσία. Όπως όμως όλοι γνωρίζουμε, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Υποχωρώντας σε ένα ακόμα εκβιασμό ("οι ΚΑ θα κλείσουν τον Απρίλιο αν δεν..."), η Βουλή ενέκρινε την περασμένη Πέμπτη την προικοδότηση των ΚΑ με €20 εκ., με δικαιολογητικό αυτή τη φορά το αυξημένο κόστος από την αδυναμία χρήσης του Τουρκικού εναέριου χώρου.

Η οικονομική λογική πίσω από το επιχείρημα του αυξημένου κόστους δεν είναι προφανής, ούτε και έχει επεξηγηθεί επαρκώς. Η κυβέρνηση προχωρά χωρίς να έχει λάβει έγκριση από την ΕΕ και υπάρχει σοβαρή πιθανότητα η ενίσχυση να κριθεί παράνομη. Αυτό θα ήταν μάλλον το καλύτερο αποτέλεσμα, γιατί διαφορετικά υπάρχει το ενδεχόμενο και άλλες εταιρείες να ζητήσουν κρατικές ενισχύσεις με το ίδιο σκεπτικό. Το νέο κόλπο γκρόσο της κυβέρνησης ανοίγει τους ασκούς του Αιόλου με απρόβλεπτες συνέπειες.

Τουλάχιστον να διασφάλιζε τη βιωσιμότητα της εταιρείας; Ο Υπουργός Οικονομικών έμαθε από το περσινό του πάθημα και δεν δίνει καμία διαβεβαίωση για το μέλλον της εταιρείας. Πώς θα μπορούσε άλλωστε; Τα €20 εκ. θα κλείσουν κάποιες τρύπες φέτος. Τον επόμενο χρόνο που δεν θα μπορούμε να δώσουμε €20 εκ. τι θα γίνει;

Στις 14/2/2010 είχα γράψει στον "Π" το εξής: "Σήμερα είναι η Eurocypria με €35 εκ., σε 1-2 χρόνια θα είναι οι ΚΑ με πολύ περισσότερα. Ας σκεφτούμε προσεκτικά πώς θα προχωρήσουμε."

Πολίτης, 6/3/2010

Τι πραγματικά είπαν οι Moody's

Μετά την ανακοίνωση της υποβάθμισης της πιστοληπτικής ικανότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας από τον οίκο Moody's, το Υπουργείο Οικονομικών εξέδωσε ανακοίνωση η οποία αναφέρει επί λέξει τα εξής:

"Όπως σημειώνει ο Οίκος, οι βασικοί λόγοι οι οποίοι οδήγησαν στην απόφαση αυτή, σχετίζονται, κυρίως, με το μεγάλο μέγεθος του χρηματοπιστωτικού τομέα της
Κύπρου, καθώς και με τη σημαντική έκθεση του στην ελληνική αγορά. Επίσης, ο Οίκος επικαλείται τα χρόνια δημοσιονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η
κυπριακή οικονομία, όπως το πολύ ψηλό κρατικό μισθολόγιο. Ταυτόχρονα όμως, ο Οίκος επισημαίνει τη δημοσιονομική βελτίωση που έχει καταγραφεί στην Κύπρο κατά το 2010."

Η δική μου ανάγνωση της έκθεσης των Moody's μου έδωσε μια πολύ διαφορετική εικόνα. Οι Moody's δίνουν τρεις λόγους για την υποβάθμιση:

1. Ανησυχίες ότι η επιδείνωση των δημόσιων οικονομικών που παρουσιάστηκε με την κρίση είναι διαρθρωτική.

2. Την έκθεση του τραπεζικού τομέα στην Ελλάδα.

3. Ανησυχίες για την ανταγωνιστικότητα της χώρας.

Στην επεξήγηση που δίνεται από τους Moody's αναφέρεται ότι ο τρίτος λόγος είναι "πολύ λιγότερο σημαντικός" από τους πρώτους δύο, για τους οποίους δεν γίνεται καμία διαφοροποίηση. Το γεγονός ότι το δημοσιονομικό καταγράφεται πρώτο θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως ένδειξη ότι το θεωρούν πιο σημαντικό. Το βέβαιο είναι ότι δεν υπάρχει τίποτα που να δικαιολογεί την ερμηνεία του ΥΠΟΙΚ ότι οι βασικοί λόγοι σχετίζονται με το μέγεθος του χρηματοπιστωτικού τομέα.

Η ανακοίνωση του ΥΠΟΙΚ αναφέρεται επίσης στην επισήμανση του Οίκου για τη δημοσιονομική βελτίωση. Η ακριβής αναφορά των Moody's μεταφράζεται περίπου ως εξής: "Ενώ είναι αλήθεια ότι τα δημόσια οικονομικά παρουσίασαν βελτίωση το 2010, οι βελτιώσεις αυτές είναι πιθανόν να είναι βραχύβιες." Είναι σαφές ότι σκοπός της αναφοράς δεν είναι η θετική αποτίμηση της βελτίωσης αλλά η καταγραφή του γεγονότος ότι είναι βραχύβια και συνεπώς ανεπαρκής.

Η έκθεση των Moody's παραθέτει συγκεκριμένα σενάρια που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Κύπρου. Για το δημοσιονομικό, η εικόνα μπορεί να ανατραπεί με μεταρρυθμίσεις στο σύστημα κοινωνικών παροχών και στη δομή του κρατικού μισθολογίου. Για τις τράπεζες η κατάσταση μπορεί να βελτιωθεί αν μειωθεί ο κίνδυνος εξ Ελλάδος. Τέλος για το πρόβλημα της ανταγωνιστικότητας, επισημαίνεται η ανάγκη σύνδεσης των μισθών με την παραγωγικότητα (κυρίως στο δημόσιο, κάτι που απαιτείται ούτως ή άλλως για δημοσιονομικούς λόγους). Στην ανακοίνωση του ΥΠΟΙΚ δεν υπάρχει καμία αναφορά σε αυτές τις εισηγήσεις.

Η συνήθης γραμμή άμυνας της κυβέρνησης όταν επισημαίνεται η ανάγκη για μεταρρυθμίσεις είναι ότι τα προβλήματα είναι διαρθρωτικά και δεν τα προκάλεσε η ίδια. Αυτό είναι ασφαλώς ορθό. Αυτή όμως καλείται τώρα να τα αντιμετωπίσει. Αν θεωρεί ότι τα μέτρα που προτείνονται είναι λανθασμένα ή ότι δεν επείγουν, η ορθή στάση θα ήταν να βγει και να το εξηγήσει, και όχι να διαστρεβλώνει τις εκθέσεις των διεθνών οίκων.

Πολίτης, 27/2/2011

Το μέγεθος του τραπεζικού συστήματος

Τον περασμένο Νοέμβριο οι Standard & Poor's ανέδειξαν το μέγεθος του Κυπριακού τραπεζικού τομέα και την έκθεσή των τραπεζών στην Ελλάδα ως τον κύριο λόγο υποβάθμισης της πιστοληπτικής ικανότητας της Κύπρου. Τον ίδιο κίνδυνο επεσήμανε πιο πρόσφατα και ο οίκος Moody's, κρατώντας όμως πιο ήπιους τόνους. Τη βδομάδα που πέρασε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ήταν ιδιαίτερα καθησυχαστικό, λέγοντας ότι το μέγεθος του τραπεζικού συστήματος από μόνο του δεν αποτελεί πρόβλημα. Στο εσωτερικό, κυβέρνηση και Κεντρική Τράπεζα διαβεβαιώνουν ότι το τραπεζικό σύστημα της Κύπρου έχει γερές βάσεις. Από την άλλη, αρκετοί σχολιαστές εκφράζουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο την ανησυχία τους.

Ποιον από όλους αυτούς πρέπει να πιστέψουμε;

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα προβλήματα βιωσιμότητας σε ένα υπερμέγεθες τραπεζικό σύστημα μπορεί να προκαλέσουν εξαιρετικά επώδυνες επιπτώσεις στην ευρύτερη οικονομία. Οι πρόσφατες εμπειρίες της Ισλανδίας και της Ιρλανδίας αποτελούν απτά παραδείγματα αυτού του κινδύνου. Δυνητικά και η Κύπρος μπορεί να αντιμετωπίσει το ίδιο πρόβλημα από τη στιγμή που ο τραπεζικός της τομέας είναι πολλαπλάσιος του ΑΕΠ. Όμως το να επισημαίνουμε τον κίνδυνο δεν είναι αρκετό. Το ερώτημα είναι, τι κάνουμε;

Μια λύση είναι να λάβουμε μέτρα που να οδηγήσουν σε συρρίκνωση του τραπεζικού τομέα. Είναι μια δραστική λύση που θα είναι μεν αποτελεσματική αλλά θα έχει και μεγάλο κόστος. Ο τραπεζικός τομέας είναι ένας από τους μεγαλύτερους και καλύτερους εργοδότες στην Κύπρο και μια σταθερή πηγή οικονομικής ανάπτυξης τις τελευταίες δεκαετίες. Το τίμημα από τυχόν συρρίκνωσή του θα είναι σημαντικό, και αυτός είναι προφανώς ο λόγος που κανείς δεν έχει προτείνει αυτή τη λύση. Αν θέλουμε να είμαστε χρηματοοικονομικό κέντρο, θα πρέπει να δεχτούμε ότι θα έχουμε μεγάλο τραπεζικό τομέα.

Αυτό που επιβάλλεται να γίνει είναι να διασφαλιστεί ότι ο τομέας δεν θα οδηγήσει την οικονομία σε περιπέτειες. Ευτυχώς υπάρχουν και χώρες με μεγάλα τραπεζικά συστήματα οι οποίες ξεπέρασαν χωρίς μεγάλα προβλήματα τη διεθνή κρίση (Χονγκ Κονγκ, Σιγκαπούρη) και από τις οποίες μπορούμε να μάθουμε. Η διεθνής εμπειρία, όπως αποτυπώνεται και σε μια πρόσφατη μελέτη του ΔΝΤ, καταδεικνύει την ανάγκη για δράση σε δύο μέτωπα.

Πρώτον, από πλευράς Κεντρικής Τράπεζας απαιτείται αυστηρή και συντηρητική εποπτεία ώστε να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος κατάρρευσης του συστήματος. Το εποπτικό πλαίσιο θα πρέπει να καλύψει και τα ΣΠΙ, τα οποία αυτή τη στιγμή λειτουργούν υπό άλλο, λιγότερο αυστηρό καθεστώς. Δεύτερον, από πλευράς κυβέρνησης απαιτείται η υιοθέτηση συνετών πολιτικών που να εξασφαλίζουν τη μακροοικονομική σταθερότητα και την ευρωστία των δημόσιων οικονομικών. Οι ανησυχίες των οίκων αξιολόγησης για το μέγεθος των Κυπριακών τραπεζών δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ως άλλοθι για να υποβαθμίζεται η σημασία της δημοσιονομικής περισυλλογής. Αντίθετα, οι ανησυχίες αυτές ενισχύουν την θέση ότι το δημοσιονομικό πρέπει να είναι η πρώτη μας προτεραιότητα.

Πολίτης, 20/2/2011

Για βιώσιμες δημόσιες συντάξεις

Κυβέρνηση και Βουλή προσπαθούν αυτή την περίοδο να διορθώσουν κάποιες από τις στρεβλώσεις που αφορούν συντάξεις προς δημόσιους υπαλλήλους και πολιτειακούς αξιωματούχους. Μία από τις πιο προκλητικές στρεβλώσεις είναι οι πολλαπλές συντάξεις. Η κατάργηση αυτού του φαινόμενου είναι επιβεβλημένη για λόγους κοινωνικής δικαιοσύνης, έστω κι αν οι εξοικονομήσεις που θα προκύψουν είναι περιορισμένες.

Η δεύτερη στρέβλωση είναι ο υπολογισμός της σύνταξης στη βάση του τελευταίου μισθού. Η πρακτική αυτή είναι πολύ ζημιογόνα. Πέρα από το προφανές οικονομικό κόστος, έχει οδηγήσει στην εμπέδωση μιας κουλτούρας όπου οι προαγωγές γίνονται με τη σειρά ώστε όσο το δυνατόν περισσότεροι να επωφεληθούν από τις αυξημένες συντάξεις. Αυτό΄καταργεί την αξιοκρατία και αποβαίνει σε βάρος της σωστής λειτουργίας των κρατικών υπηρεσιών.

Η διόρθωση των δύο στρεβλώσεων - αν τελικά επιτευχθεί - θα είναι ασφαλώς ένα βήμα προς τα εμπρός. Όμως η προσέγγιση που ακολουθείται είναι αποσπασματική και επιλεκτική. Υπάρχουν και άλλες χτυπητές στρεβλώσεις, όπως το συντάξιμο των επιδομάτων παραστάσεως, οι οποίες δυστυχώς δεν φαίνεται να συζητούνται. Πιο γενικά, η όλη προσπάθεια επικεντρώνεται στη θεραπεία των συμπτωμάτων χωρίς να αγγίζει τη γενεσιουργό αιτία του προβλήματος. Το κύριο πρόβλημα είναι ότι δίνονται συντάξεις χωρίς να γίνεται καμία συνεισφορά από μέρους των εργαζομένων. Η συνεχής αύξηση του αριθμού των συνταξιούχων δημοσίων υπαλλήλων συνεπάγεται όλο και μεγαλύτερες πληρωμές από τα ταμεία του κράτους χωρίς να υπάρχουν αντίστοιχες εισροές για να τις αντισταθμίσουν. Αυτή είναι η ωρολογιακή βόμβα στην οποία αναφέρθηκε πολλές φορές ο Υπουργός Οικονομικών.

Δεν είμαστε η μόνη χώρα στον κόσμο που αντιμετωπίζει τέτοια προβλήματα. Όλοι γνωρίζουμε για την Ελλάδας, υπάρχουν όμως και πολλά άλλα παραδείγματα. Στις ΗΠΑ πολλές πολιτείες έχουν γονατίσει υπό το βάρος των συνταξιοδοτικών τους υποχρεώσεων προς τους πρώην υπαλλήλους τους, σε σημείο που - σύμφωνα με πρόσφατο δημοσίευμα των New York Times - μερικές εξετάζουν το ενδεχόμενο πτώχευσης για να μειώσουν τις υποχρεώσεις τους.

Εμείς δεν έχουμε φτάσει ακόμα σε αυτό το σημείο, όμως εκεί οδηγούμαστε με μαθηματική ακρίβεια. Τις λεπτομέρειες θα τις καταδείξει σύντομα η αναλογιστική μελέτη που ετοιμάζεται για λογαριασμό της κυβέρνησης (και η οποία ελπίζουμε να δημοσιοποιηθεί, σε αντίθεση με τη συνήθη πρακτική). Μέχρι τότε, κυβέρνηση και κόμματα θα μπορούσαν να δεσμευτούν σε κάποιες βασικές αρχές που πρέπει να χαρακτηρίζουν ένα βιώσιμο συνταξιοδοτικό σύστημα: ότι κανείς δεν μπορεί να παίρνει σύνταξη χωρίς να συνεισφέρει και ότι το ύψος της σύνταξης θα καθορίζεται από τις συνολικές εισφορές του καθενός και όχι από περιστασιακά μισθολογικά ή άλλα προνόμια.

Το δίλημμα είναι πάντα το ίδιο. Κάνουμε τις μεταρρυθμίσεις τώρα ούτως ώστε οι επιπτώσεις να επιμεριστούν σε μεγαλύτερη χρονική περίοδο και σε ευρύτερη μάζα επηρεαζόμενων. Ή περιμένουμε να φτάσουμε στον γκρεμό, οπότε το χτύπημα θα είναι σκληρό και θα πλήξει δυσανάλογα τους νεώτερους.

Πολίτης, 13/2/2011

Από την ωρολογιακή στο "Πάμε καλά"

Το περασμένο φθινόπωρο ο Υπουργός Οικονομικών είχε χρησιμοποιήσει σε αρκετές περιπτώσεις τον όρο "ωρολογιακή βόμβα" για να περιγράψει το συνταξιοδοτικό πρόβλημα του δημοσίου. Οι αναφορές αυτές του Υπουργού είχαν δημιουργήσει ελπίδες ότι η κυβέρνηση θα προχωρούσε με τόλμη στο κρίσιμο αυτό ζήτημα. Όμως οι ελπίδες διαψεύστηκαν, αφού το μόνο που έγινε ήταν η ανάθεση σε οίκο της εκπόνησης αναλογιστικής μελέτης και μετάθεση του θέματος για τον Οκτώβριο, με προοπτική ασφαλώς να καθυστερήσει ακόμα περισσότερο.

Στο μεταξύ, οι αναφορές σε "ωρολογιακή βόμβα" έχουν σταματήσει και έχουν αντικατασταθεί με την επωδό του "πάμε καλά". Είναι ως αν η βόμβα να έχει απενεργοποιηθεί και δεν χρειάζεται πλέον να ανησυχούμε για αυτή. Όχι μόνο αυτό, αλλά οποιαδήποτε αναφορά στο θέμα από άλλους θεωρείται πλέον μηδενισμός και προσπάθεια υπόσκαψης της Κυπριακής οικονομίας.

Νωρίτερα αυτή τη βδομάδα ο Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας εξέφρασε την άποψη ότι πρέπει να ληφθούν μέτρα για το συνταξιοδοτικό τους επόμενους δύο μήνες για να αποφευχθεί ο κίνδυνος νέων υποβαθμίσεων της Κυπριακής οικονομίας από τους οίκους αξιολόγησης. Κανονικά η τοποθέτηση αυτή δεν έπρεπε να προκαλέσει καμία αντίδραση αφού είναι αυταπόδεικτη - οι οίκοι αξιολόγησης ανέφεραν την μη λήψη διαρθρωτικών μέτρων ως ένα από τους κυριότερους λόγους της υποβάθμισης - και πολύ ηπιότερη από τις αναφορές του ΥΠΟΙΚ σε ωρολογιακές βόμβες.

Όμως ο καιροί έχουν αλλάξει και έχουμε περάσει στην περίοδο του "πάμε καλά". Η κυβέρνηση μάλιστα πιστεύει ότι θα πηγαίναμε ακόμα καλύτερα αν κάποιοι γκρινιάρηδες σταματούσαν να επισημαίνουν προβλήματα. "Το καλοκαίρι πήγαμε όλοι διακοπές, υπήρχαν ελάχιστες καθημερινές αντιπαραθέσεις για θέματα οικονομίας και αυτό από μόνο του βελτίωσε σημαντικά το επενδυτικό κλίμα," είπε ο Υπουργός Οικονομικών.

Είναι ενδιαφέρουσα η άποψη του Υπουργού, όμως πολύ δύσκολα μπορεί να τεκμηριωθεί. Κατά πάσα πιθανότητα το επενδυτικό κλίμα βελτιώθηκε όχι γιατί οι Κύπριοι πολιτικοί και οικονομολόγοι πήγαν διακοπές αλλά γιατί η διεθνής οικονομία είχε μπει για τα καλά σε πορεία ανάπτυξης και φυσιολογικά η Κυπριακή οικονομία ακολούθησε.

Ακόμα όμως και αν δεχτούμε ότι η θεωρία του Υπουργού είναι σωστή, το συμπέρασμα δεν μπορεί να είναι ότι τα προβλήματα της οικονομίας δεν πρέπει να συζητούνται γιατί μπορεί να χαλάσει το επενδυτικό κλίμα. Σε μια περίοδο που οι αγορές είναι νευρικές και καχύποπτες, το τελευταίο πράγμα που θέλουμε να κάνουμε είναι να δώσουμε την εντύπωση ότι κρύβουμε τα προβλήματα της οικονομίας κάτω από το χαλί για να δώσουμε καλή εικόνα προς τα έξω. Σε αυτή την περίοδο της αβεβαιότητας, η καλύτερη πολιτική για μια μικρή χώρα είναι να είναι πάντα ένα βήμα μπροστά από τις αγορές. Εμείς από μόνοι μας πρέπει να βάλουμε τον πήχη πιο ψηλά από ότι μας ζητείται για να δείξουμε ότι έχουμε γνώση.

Πολίτης, 6/2/2011

ΕΤΥΚ και Κεντρική Τράπεζα

Τον τελευταίο καιρό η συντεχνία των τραπεζικών υπαλλήλων συγκρούστηκε για τον ίδιο λόγο με τις διοικήσεις δύο οργανισμών, της Τράπεζας Κύπρου και της Κεντρικής Τράπεζας. Και οι δύο οργανισμοί αποφάσισαν να επεκτείνουν την εργοδότηση ανώτατου στελέχους τους που κανονικά θα αφυπηρετούσε. Στην περίπτωση της Τράπεζας Κύπρου βρέθηκε μια συμβιβαστική λύση, ενώ στην Κεντρική Τράπεζα το θέμα παραμένει εξ όσων γνωρίζω ανοιχτό.

Από τη σκοπιά της σωστής διακυβέρνησης ενός οργανισμού, υπάρχει ένα ζήτημα κατά πόσον οι επιλογές για τις ανώτατες θέσεις πρέπει να καθορίζονται στη βάση συντεχνιακών κριτηρίων. Υπάρχει όμως κι ένα πολύ πιο σημαντικό ζήτημα, το οποίο αφορά την παρουσία της ΕΤΥΚ στην Κεντρική Τράπεζα. Για λόγους που δεν γνωρίζω αλλά φαντάζομαι έχουν να κάνουν με την ιστορική εξέλιξη των εργασιακών σχέσεων και του τραπεζικού συστήματος, η ΕΤΥΚ εκπροσωπεί όχι μόνο τους εργαζόμενους στις εμπορικές τράπεζες, αλλά και τους υπαλλήλους της Κεντρικής Τράπεζας. Το γεγονός αυτό αποτελεί μια κραυγαλέα σύγκρουση συμφερόντων και είναι απορίας άξιον γιατί ποτέ μέχρι σήμερα δεν έχει (εξ όσων γνωρίζω) εγερθεί θέμα.

Η Κεντρική Τράπεζα μπορεί να αποκαλείται τράπεζα αλλά έχει μια εντελώς διαφορετική αποστολή από τις εμπορικές τράπεζες. Είναι η εποπτική αρχή του τραπεζικού τομέα. Αποστολή της είναι να εποπτεύει τις εμπορικές τράπεζες και να διασφαλίζει την σταθερότητα του τραπεζικού μας συστήματος. Η αποστολή αυτή τη φέρνει συχνά σε αντιπαράθεση με τις εμπορικές τράπεζες. Η ΕΤΥΚ αποτελεί βασικό συμμέτοχο του εμπορικού τραπεζικού συστήματος, τα συμφέροντα του οποίου εξυπηρετεί. Οι περιοδικές συγκρούσεις μεταξύ ΕΤΥΚ και τραπεζών είναι ουσιαστικά ενδοοικογενειακές διαφορές για το μοίρασμα της πίτας. Όλοι όμως - ΕΤΥΚ και τράπεζες - επωφελούνται όταν η πίτα γίνεται μεγαλύτερη.

Η δραστηριοποίηση της ΕΤΥΚ στην Κεντρική Τράπεζα της δίνει τη δυνατότητα να επηρεάζει τον τρόπο λειτουργίας και την αποτελεσματικότητα της εποπτικής αρχής. Από τα ωράρια (είναι δυνατόν η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου να βάζει λουκέτο την ώρα που στη Φρανκφούρτη κάνουν διάλειμμα για μεσημεριανό;) μέχρι το μισθολόγιο και θέματα προαγωγών και αφυπηρετήσεων, η Κεντρική Τράπεζα χειραγωγείται από μια συλλογική σύμβαση στον καθορισμό της οποίας δεν έχει κανένα λόγο.  Και το χειρότερο είναι ότι η συλλογική σύμβαση αποφασίζεται από αυτούς τους οποίους η Κεντρική Τράπεζα είναι εντεταλμένη να εποπτεύει. Οι εποπτευόμενοι καθορίζουν τον τρόπο λειτουργίας του εποπτεύοντος!

Είναι φανερό ότι υπάρχει σοβαρό πρόβλημα. Οι υπάλληλοι της Κεντρικής Τράπεζας έχουν ασφαλώς κάθε δικαίωμα να έχουν συνδικαλιστική εκπροσώπηση. Δεν είναι όμως δυνατόν να εκπροσωπούνται από τη συντεχνία των οργανισμών τους οποίους είναι εντεταλμένοι να ελέγχουν. Χρειάζεται να γίνει μια ρύθμιση ώστε η Κεντρική Τράπεζα να μπορεί να επιτελέσει ανεπηρέαστη το σημαντικό έργο της εποπτείας του τραπεζικού συστήματος.

Πολίτης, 30/1/2011

Μια δεύτερη ευκαιρία για το φυσικό αέριο

Οι μεγάλες αποφάσεις για το φυσικό αέριο λήφθηκαν το 2007. Έγιναν τότε δύο σοβαρά λάθη. Το πρώτο λάθος ήταν η δέσμευση για χερσαίο τερματικό και ο προαποκλεισμός άλλων επιλογών. Το δεύτερο λάθος ήταν η δημιουργία μονοπωλίου στην εισαγωγή φυσικού αερίου. Η ευθύνη για τα λάθη αυτά βαραίνει ολόκληρη την πολιτική ηγεσία, η οποία ουσιαστικά υπέκυψε στους εκβιασμούς της ΑΗΚ και των συντεχνιών της.

Τριάμισι χρόνια αργότερα, βρισκόμαστε μπροστά σε νέα δεδομένα τα οποία μας αναγκάζουν να επανεξετάσουμε το θέμα. Δύο είναι τα σημαντικά καινούρια στοιχεία. Το πρώτο είναι το γεγονός ότι η τιμή που έχουμε εξασφαλίσει για την προμήθεια φυσικού αερίου φαίνεται να είναι ψηλότερη του αναμενόμενου με αποτέλεσμα η προσδοκώμενη μείωση στο κόστος παραγωγής ηλεκτρισμού να είναι μικρή, χωρίς να αποκλείεται και το ενδεχόμενο τελικά να μας στοιχίσει περισσότερο αν τα πράγματα πάνε στραβά. Το δεύτερο καινούριο στοιχείο είναι η ανακάλυψη κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην περιοχή μας, μια εξέλιξη που ανοίγει ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες προοπτικές.

Υπάρχει η άποψη ότι θα πρέπει να αγνοήσουμε αυτά τα νέα δεδομένα και να προχωρήσουμε με τη διαδικασία που βρίσκεται σε εξέλιξη. Δυσκολεύομαι να καταλάβω αυτή τη λογική. Πριν τρία χρόνια λήφθηκε μια απόφαση με βάση τα τότε ισχύοντα δεδομένα. Ακόμα κι αν η απόφαση αυτή ήταν ορθή υπό τις περιστάσεις, δεν υπάρχει κανένας λόγο να εμμείνουμε σε αυτή αν τα νέα δεδομένα δημιουργούν καλύτερες επιλογές. Η κυβέρνηση δεν έχει καμιά υποχρέωση έναντι της Shell ή οποιασδήποτε άλλης εταιρείας. Οποιοσδήποτε προκηρύξει ένα διαγωνισμό έχει το δικαίωμα να μην προχωρήσει σε σύναψη συμφωνίας αν κρίνει ότι το αποτέλεσμα δεν είναι προς το συμφέρον του. Η μόνη υποχρέωση της κυβέρνησης είναι έναντι των πολιτών, στους οποίους οφείλει να εξασφαλίσει ηλεκτρικό ρεύμα στην χαμηλότερη δυνατή τιμή. Τυχόν εγκλωβισμός μας σε μια επιλογή που θα επιφέρει ψηλές τιμές ρεύματος για ολόκληρες δεκαετίες θα έχει τεράστιο κόστος για την οικονομία.

Με βάση τα λεχθέντα από ειδικούς και μη τις τελευταίες βδομάδες, το μόνο ασφαλές συμπέρασμα είναι ότι υπάρχουν ακόμα πολλά ερωτηματικά. Οι οικονομικές πτυχές του ζητήματος είναι περίπλοκες και οι πολιτικές προεκτάσεις του το καθιστούν ακόμα πιο σύνθετο. Ένα θετικό στοιχείο είναι ότι αυτή τη φορά φαίνεται να υπάρχει μεγαλύτερη διάθεση για ανοιχτή συζήτηση όλων των επιλογών, χωρίς περιχαράκωση σε συγκεκριμένες θέσεις. Ακόμα και η ΑΗΚ έχει αλλάξει γραμμή και δηλώνει έτοιμη να δεχτεί μέχρι και κατάργηση του μονοπωλίου. Η κυβέρνηση και τα κόμματα έχουν την ευκαιρία να επανορθώσουν το λάθος του 2007. Οφείλουν να προχωρήσουν σε προσεκτική διερεύνηση όλων των προοπτικών που ανοίγονται και να υιοθετήσουν την επιλογή που είναι η πιο συμφέρουσα για τον τόπο.

Πολίτης, 23/1/2011

Η αυταπάτη των πλαφόν

Ο καθορισμός των τιμών από το κράτος είναι ίσως το κύριο χαρακτηριστικό κεντρικά σχεδιασμένων οικονομιών, όμως δεν περιορίζεται σε αυτές. Σε παλαιότερες εποχές η επιβολή περιορισμών στις τιμές αποτελούσε συνηθισμένη τακτική ακόμα και στις λεγόμενες ελεύθερες οικονομίες. Η πρακτική αυτή εγκαταλείφθηκε τις τελευταίες δεκαετίες γιατί η εμπειρία ανέδειξε πολλά προβλήματα στην εφαρμογή της.

Οι οικονομίες έχουν εξελιχτεί και γίνει πολύ πιο σύνθετες. Καινούρια αγαθά εμφανίζονται συνεχώς σε διάφορες μορφές και ποιότητες. Τα παλαιότερα αγαθά είτε αναβαθμίζονται είτε εξαφανίζονται. Είναι ανθρωπίνως αδύνατο για ένα κράτος - οποιοδήποτε κράτος - να καθορίζει τιμές για όλα αυτά τα προϊόντα με ικανοποιητικό τρόπο. Το ρόλο αυτό τον διεκπεραιώνει πολύ καλύτερα ο μηχανισμός της αγοράς. Η αγορά βέβαια δεν λειτουργεί στην εντέλεια, όμως συνήθως λειτουργεί αρκετά ικανοποιητικά. Υπάρχουν ασφαλώς και περιπτώσεις που η αγορά δεν φέρνει το επιθυμητό αποτέλεσμα και οι τιμές των αγαθών είναι ψηλότερες από όσο θα έπρεπε να είναι. Γιατί το κράτος να μην μπορεί να παρέμβει σε αυτές τις περιπτώσεις;

Υπάρχουν πολλοί λόγοι που καθιστούν την κρατική παρέμβαση δύσκολη. Η πρώτη δυσκολία αφορά το ζήτημα του εντοπισμού των περιπτώσεων που οι τιμές είναι υπερβολικά ψηλές. Πώς διαπιστώνουμε ότι ισχύει κάτι τέτοιο; Δυστυχώς δεν υπάρχει εύκολος τρόπος. Σε κάποιες περιπτώσεις είναι δυνατό να γίνει μια σύγκριση με τιμές των ίδιων αγαθών σε άλλες χώρες. Για παράδειγμα, έχει διαπιστωθεί ότι οι τιμές του γάλακτος και του ηλεκτρισμού στην Κύπρο είναι από τις ψηλότερες στην Ευρώπη. Όμως το ζήτημα δεν τελειώνει εκεί. Το επόμενο βήμα είναι να διαπιστωθεί πού οφείλεται αυτή η διαφορά και κατά πόσο μπορεί να αποδοθεί στις ιδιάζουσες συνθήκες της Κύπρου. Φταίει η γεωγραφική μας απομόνωση, το μικρό μέγεθος της αγοράς, οι καιρικές συνθήκες, το κανονιστικό πλαίσιο; Μόνο όταν εξεταστούν και αποκλειστούν όλα αυτά τα ενδεχόμενα μπορεί κάποιος να μιλήσει για υπερβολικά ψηλές τιμές που να αιτιολογούν κρατική παρέμβαση. Ακόμα και τότε, η επιτυχία της παρέμβασης δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Οι επιχειρήσεις που διαθέτουν ισχύ αγοράς βρίσκουν τρόπους να αποφεύγουν τις ρυθμίσεις. Για παράδειγμα, εύκολα μπορεί να φανταστεί κανείς ότι αν το κράτος θέσει πλαφόν στις τιμές του ψωμιού ή του γάλακτος, οι πωλητές θα βρουν τρόπο να αναπληρώσουν τα χαμένα κέρδη αυξάνοντας τις τιμές άλλων προϊόντων.

Είναι για όλους αυτούς τους λόγους που η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εγκαταλείψει τη λογική της ρύθμισης των τιμών και προσπαθεί να χτυπήσει το πρόβλημα στη ρίζα του δίνοντας έμφαση στην ενίσχυση του ανταγωνισμού και την απελευθέρωση των αγορών και προωθώντας την κατάργηση των κρατικών ενισχύσεων, των μονοπωλίων και των περιορισμών στη δραστηριοποίηση νέων επιχειρήσεων. Αυτά είναι τα ζητήματα που πρέπει να κοιτάξουμε κι εμείς αντί να σπαταλούμε χρόνο και χρήμα σχεδιάζοντας ανώφελους και δυσεφάρμοστους περιορισμούς στις τιμές.

Πολίτης, 16/1/2011

Το πολιτικό κόστος της αδράνειας

Το ξεκίνημα του νέου έτους βρίσκει την Κυπριακή οικονομία σε φάση ανάκαμψης. Όμως όλες οι ενδείξεις και εκτιμήσεις συγκλίνουν στο ότι η ανάκαμψη θα είναι βραδεία και εύθραυστη. Παρόλο που η αρνητική πορεία του ΑΕΠ έχει αντιστραφεί από τα μέσα του περασμένου χρόνου, η ανεργία εξακολουθεί να βρίσκεται σε ψηλά επίπεδα. Πολλές επιχειρήσεις που κατέβαλαν μεγάλες προσπάθειες όλο αυτό το διάστημα για να αποφύγουν τις απολύσεις βρίσκονται τώρα υπό πίεση. Αν η οικονομία δεν πάρει μπρος σύντομα, υπάρχει ο κίνδυνος για περαιτέρω επιδείνωση της κατάστασης στην αγορά εργασίας.

Η αναπτυξιακή πορεία της οικονομίας εξαρτάται ασφαλώς σε μεγάλο βαθμό από εξωγενείς παράγοντες. Θα ήταν όμως μεγάλο λάθος να καθίσουμε και να περιμένουμε την ανάπτυξη να έρθει από αλλού. Η οικονομία μας παρουσιάζει διαρθρωτικά προβλήματα τα οποία αποτελούν τροχοπέδη στην ανάπτυξη. Η χρονιά που πέρασε αποτελούσε μια ευνοϊκή συγκυρία για τη λήψη διορθωτικών μέτρων - κυρίως όσον αφορά τα δημόσια οικονομικά αλλά όχι μόνο - που δυστυχώς αφέθηκε να περάσει ανεκμετάλλευτη. Το πολιτικό μας σύστημα απέτυχε να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων, κυρίως διότι η κυβέρνηση δεν φαίνεται να έχει αντιληφθεί το μέγεθος των δημοσιονομικών προκλήσεων. Οι υποσχέσεις του κράτους προς τους υπαλλήλους του υπό τη μορφή μισθών και συντάξεων είναι ασήκωτες και θα αποτελούν βαρίδι στην οικονομία για τις επόμενες δεκαετίες. Ο διάλογος και η λήψη αποφάσεων μετατίθενται σε βάθος χρόνου.

Οι πολίτες, από τη μεριά τους, δείχνουν να έχουν επίγνωση της κατάστασης. Η δημοσκόπηση που δημοσίευσε η "Καθημερινή" πριν ένα περίπου μήνα είχε ιδιαίτερα ενδιαφέροντα στοιχεία. 83% των ερωτηθέντων δήλωσαν λίγο ή καθόλου αισιόδοξοι για την πορεία της οικονομίας το 2011. Ως ποιο σημαντικό μέτρο για την εξυγίανση των δημόσιων οικονομικών οι ερωτηθέντες κατέταξαν τον περιορισμό του κρατικού μισθολογίου (ποσοστό 57%) με δεύτερη την πάταξη της φοροδιαφυγής (40%). Το 68% θεωρεί ότι οι μισθοί και τα ωφελήματα των υπαλλήλων του ευρύτερου δημόσιου τομέα είναι υπερβολικά σε σχέση με την εργασία που προσφέρουν. Ανάμεσα στους πολιτικούς και διαμορφωτές οικονομικής πολιτικής, τον ψηλότερο βαθμό παίρνει ο Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας, ακολουθούμενος από τους Αβέρωφ Νεοφύτου και Νικόλα Παπαδόπουλο. Οι ίδιοι βουλευτές φιγουράρουν στις δύο πρώτες θέσεις (με αντίθετη σειρά) στην κατάταξη των ικανότερων βουλευτών σε μια άλλη δημοσκόπηση που δημοσιεύτηκε στον "Πολίτη". Οι δύο πολιτικοί που πίεσαν περισσότερο για το θέμα του κρατικού μισθολογίου απολαμβάνουν της εκτίμησης των πολιτών.

Τα ευρήματα των δημοσκοπήσεων καταρρίπτουν τους φόβους περί πολιτικού κόστους που θα επωμιστούν όσοι τολμήσουν να συγκρουστούν με την ΠΑΣΥΔΥ. Η μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών δυσανασχετεί για την αδυναμία των κομμάτων να λάβουν μέτρα και θα επικροτήσει μια προσπάθεια εκλογίκευσης των μισθών και ωφελημάτων των δημοσίων υπαλλήλων. Το πολιτικό κόστος της αδράνειας ίσως είναι μεγαλύτερο από το κόστος της δράσης.

Πολίτης, 9/1/2011