Τον τελευταίο καιρό έχουν δημοσιευτεί πολλά άρθρα που καταφέρονται με μεγάλο πάθος κατά της απαγόρευσης του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους. Η συγκεκριμένη νομοθεσία έχει χαρακτηριστεί μεταξύ άλλων ως φασιστική (!) και ως κοινωνικός ρατσισμός, και έχει συγκριθεί με τα κέρφιου της Αγγλοκρατίας και την απαγόρευση των συναθροίσεων στην Ελλάδα της δικτατορίας. Ακραίοι χαρακτηρισμοί και άστοχες συγκρίσεις που προσβάλλουν μόνο αυτούς που τις εκφέρουν.
Όλοι σχεδόν όσοι αρθρογραφούν για το θέμα δηλώνουν σεβασμό στην αρχή ότι η ελευθερία του ενός τελειώνει εκεί που αρχίζει να περιορίζει την ελευθερία του άλλου. Η αρχή αυτή είναι πολύ σημαντική, όμως αφήνει ανοικτό ένα καίριο ερώτημα: πού βρίσκεται η διαχωριστική γραμμή; Όταν δύο ελευθερίες συγκρούονται, ποια υπερτερεί; Την απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα τη δίνει η ίδια η κοινωνία, η οποία μέσα από το χρόνο διαμορφώνει κανόνες - κοινωνικές νόρμες - που ιεραρχούν τις διάφορες ελευθερίες και δικαιώματα. Έτσι, το δικαίωμα κάποιου να απολαμβάνει ήσυχος τον βραδινό του ύπνο στο σπίτι του υπερτερεί του δικαιώματος του γείτονά του να βάζει μουσική στη διαπασών στις τέσσερις το πρωί. Το δικαίωμα ενός πολίτη να διακινείται στο οδικό δίκτυο με σχετική ασφάλεια υπερτερεί του δικαιώματος κάποιου άλλου να μιμείται τον Μίκαελ Σούμαχερ στους δημόσιους δρόμους.
Στην περίπτωση του καπνίσματος η κοινωνική νόρμα για πολλές δεκαετίες έδινε το πάνω χέρι στους καπνιστές. Το κάπνισμα ήταν κοινωνικά αποδεκτό και ο καθένας μπορούσε να ανάβει στο σπίτι του, στο γραφείο, στο αυτοκίνητο, σε χώρους εργασίας και αναψυχής, χωρίς κανένα περιορισμό. Σιγά-σιγά όμως η κοινωνική νόρμα ανατράπηκε. Το δικαίωμα των μη καπνιστών να αναπνέουν καθαρό αέρα υπερτερεί πλέον του δικαιώματος των καπνιστών να κάνουν το κέφι τους.
Η ανατροπή των κοινωνικών ισορροπιών στο θέμα του καπνίσματος είναι μέρος μιας γενικότερης τάσης η οποία έχει αλλάξει ριζικά τον τρόπο που οι σύγχρονες κοινωνίες αντιμετωπίζουν κάποια θέματα, κυρίως αυτά που αφορούν το περιβάλλον. Παλαιότερα, τα εργοστάσια είχαν το ελεύθερο να μολύνουν την ατμόσφαιρα, τα ποτάμια και τις θάλασσες. Συμπεριφέρονταν ουσιαστικά ως το περιβάλλον να ήταν δική τους ιδιοκτησία. Όμως η κοινωνία διεκδίκησε και τελικά κέρδισε την ιδιοκτησία του περιβάλλοντος. Σήμερα το κοινωνικό σύνολο αποφασίζει πόση ρύπανση είναι διατεθειμένο να δεχτεί και απαιτεί να αποζημιώνεται από όσους μολύνουν το περιβάλλον.
Η ευρεία αποδοχή του καπνίσματος ως κοινωνικής δραστηριότητας είναι ένα ενδιαφέρον θέμα το οποίο είμαι βέβαιος έχει απασχολήσει τους κοινωνιολόγους. Το ρόλο της έπαιξε σίγουρα και η ιδιοφυής διαφημιστική εκστρατεία που συνέδεσε το κάπνισμα με τον σκληρό άντρα (τον καουμπόυ της Μάρλμπορο) και την απελευθερωμένη γυναίκα (You've come a long way, baby). Όμως οι καιροί έχουν αλλάξει, και μαζί τους και τα πρότυπα. Οι καπνιστές θα αναγκαστούν να προσαρμοστούν. Ας κάνουν υπομονή. Ποιος ξέρει, κάποια μέρα οι κοινωνικές νόρμες μπορεί να τους ευνοήσουν και πάλι.
Πολίτης, 31/1/2010
