Κρατική "σφραγίδα ποιότητας"

Ο Υπουργός Παιδείας προκάλεσε αντιδράσεις πριν μερικές βδομάδες όταν αναφέρθηκε στην προοπτική καθιέρωσης της Κύπρου ως περιφερειακού κέντρου εκπαίδευσης ως φαντασίωση. Στο τελευταίο τεύχος του ενημερωτικού δελτίου του ΥΠΠ ο Υπουργός καταθέτει τις σκέψεις του για το θέμα. Εξηγεί ότι οι αναγκαίες προϋποθέσεις για να καταστεί μια χώρα εκπαιδευτικό κέντρο δεν ικανοποιούνται στην Κύπρο και διατυπώνει κάποιες εισηγήσεις για το τι δέον γενέσθαι.

Το κύριο πρόβλημα που εντοπίζει ο Υπουργός είναι ότι η Κύπρος δεν διαθέτει εκπαιδευτική παράδοση ούτε και ιδρύματα πολύ υψηλού γοήτρου που θα προσελκύσουν ξένους φοιτητές. Τα δημόσια πανεπιστήμια αδυνατούν λόγω γλώσσας ενώ τα ιδιωτικά πανεπιστήμια δεν έχουν ακόμα το απαιτούμενο κύρος και αναγνώριση. Ο κος Δημητρίου προτείνει τη δημιουργία ενός νέου κρατικού ιδρύματος που να αξιοποιεί τις υποδομές και προσωπικό όλων των υπαρχόντων ιδρυμάτων και να προσφέρει προγράμματα σπουδών στην αγγλική γλώσσα.

Το όλο σκεπτικό του Υπουργού στηρίζεται στην πεποίθησή του ότι τα δημόσια πανεπιστήμια έχουν "τη σφραγίδα ποιότητας και αναγνώρισης που προσφέρει η κρατική τους υπόσταση". Όμως η κρατική υπόσταση από μόνη της δεν εξασφαλίζει την ποιότητα. Ο πλανήτης είναι γεμάτος με κρατικά πανεπιστήμια που ούτε κύρος διαθέτουν, ούτε αναγνώριση. Απεναντίας, όλα τα πανεπιστήμια που ο Υπουργός παρέθεσε ως παραδείγματα ιδρυμάτων πολύ υψηλού γοήτρου (Οξφόρδη, Cambridge, Harvard, Yale, Stanford) είτε είναι ιδιωτικά (τα Αμερικανικά) είτε λειτουργούν ως τέτοια (τα Βρετανικά). Τα ιδρύματα αυτά δεν έχουν ανάγκη από κάποια σφραγίδα ποιότητας από την Αμερικανική ή τη Βρετανική κυβέρνηση για να θεωρούνται ως τα κορυφαία πανεπιστήμια του κόσμου.

Το κύρος δεν αποδίδεται μέσα από άνωθεν ντιρεκτίβες και γραφειοκρατικές διαδικασίες. Το κύρος κερδίζεται με τη παραγωγή έργου που τυγχάνει αναγνώρισης τόσο από την επιστημονική κοινότητα όσο και από την ευρύτερη κοινωνία. Ένα καινούριο ίδρυμα πρέπει να δουλέψει σκληρά και συστηματικά για πολλά χρόνια για να πετύχει την αναγνώριση. Το Πανεπιστήμιο Κύπρου έχει κάνει σημαντικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Οι απόφοιτοί του γίνονται δεκτοί για μεταπτυχιακές σπουδές σε ξένα πανεπιστήμια, όχι επειδή το Πανεπιστήμιο Κύπρου είναι κρατικό αλλά επειδή οι απόφοιτοί του έχουν το απαιτούμενο επίπεδο.

Όμως η αναγνώριση που τόσο δύσκολα κερδίζεται, πολύ πιο εύκολα χάνεται. Αν τα δημόσια πανεπιστήμια της Κύπρου επαναπαυθούν στη "σφραγίδα ποιότητας και αναγνώρισης που προσφέρει η κρατική τους υπόσταση", η πορεία τους δεν θα είναι διαφορετική από αυτήν της δημόσιας δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Αν όμως παραμείνουν προσηλωμένα στο στόχο της διεθνούς καταξίωσης, και αν το κράτος τους δώσει την ελευθερία κινήσεων για να ξανοιχτούν προς τα έξω, τότε μπορούν να πετύχουν πολλά.

Πολίτης, 29/11/2009

Στοχευμένη κοινωνική πολιτική

Όλοι συμφωνούν ότι τα μέτρα κοινωνικής στήριξης του κράτους πρέπει να απευθύνονται σε όσους έχουν πραγματική ανάγκη. Πώς όμως εντοπίζουμε αυτούς τους ανθρώπους; Το κύριο κριτήριο που χρησιμοποιείται σήμερα είναι το εισόδημα, μια τακτική που είναι προβληματική για δύο λόγους.

Ο πρώτος λόγος είναι το γνωστό πρόβλημα των αδήλωτων εισοδημάτων: το κράτος δεν είναι σε θέση να γνωρίζει τα πραγματικά εισοδήματα μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Υπό αυτές τις συνθήκες η στόχευση της κοινωνικής πολιτικής στη βάση του εισοδήματος είναι λανθασμένη όχι μόνο γιατί δεν εστιάζεται σε όσους έχουν ανάγκη αλλά και διότι επιτείνει την κοινωνική αδικία που δημιουργείται από τη φοροδιαφυγή. Αυτοί που δεν δηλώνουν τα εισοδήματά τους όχι μόνο δεν πληρώνουν φόρους αλλά επιβραβεύονται κιόλας με κοινωνικές παροχές.

Ο δεύτερος λόγος είναι ότι το εισόδημα δεν αποτελεί τη μοναδική ένδειξη της οικονομικής κατάστασης μιας οικογένειας. Κάποιες οικογένειες μπορεί να έχουν χαμηλά εισοδήματα αλλά την ίδια στιγμή να διαθέτουν περιουσιακά στοιχεία μεγάλης αξίας. Για παράδειγμα, στην κατηγορία αυτή πιθανότατα ανήκουν πολλοί συνταξιούχοι. Οι περισσότεροι από τους συνταξιοδοτημένους αυτοεργοδοτούμενους λαμβάνουν την ελάχιστη σύνταξη λόγω χαμηλών εισφορών στο ΤΚΑ. Όμως πολλοί από αυτούς ήταν επιτυχημένοι επαγγελματίες που προνόησαν για τα υστερινά τους και μπορούν να ζουν αρκετά άνετα αντλώντας από τις αποταμιεύσεις τους. Ασφαλώς λίγη κρατική ενίσχυση δεν βλάφτει κανένα, όμως το σωστό είναι να δοθεί προσοχή εκεί που υπάρχει μεγάλη ανάγκη. Χρειάζεται επίσης προσοχή ώστε να μην δημιουργούνται κοινωνικές αδικίες αλλά ούτε και να δίνονται αντικίνητρα για την την εργασία και την αποταμίευση, όπως επισημαίνεται και στην πρόσφατη μελέτη του Κέντρου Οικονομικών Ερευνών του Πανεπιστημίου Κύπρου.

Η παρούσα κυβέρνηση περηφανεύεται για τις κοινωνικές της ευαισθησίες. Όμως στην προσπάθειά της να δείξει το κοινωνικό της πρόσωπο έχει ξοδέψει δημόσιο χρήμα - και μάλιστα σε δύσκολους καιρούς για τα κρατικά ταμεία - σε παροχές που είτε δεν είναι στοχευμένες είτε στοχεύουν με βάση λανθασμένα κριτήρια. Η άσκηση σωστής κοινωνικής πολιτικής θα καταστεί πολύ πιο αποτελεσματική αν δημιουργηθούν μηχανισμοί οι οποίοι να εντοπίζουν τα άτομα και τις οικογένειες που έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη και να κατευθύνουν σε αυτούς την κρατική αρωγή. Κάτι τέτοιο είναι μια δύσκολη πρόκληση, αλλά δεν είναι ακατόρθωτο. Η Κύπρος είναι μικρή και η σύγχρονη τεχνολογία προσφέρει τις δυνατότητες συλλογής και επεξεργασίας των απαραίτητων πληροφοριών. Αν η κυβέρνηση το θέσει ως πρωταρχικό στόχο, μπορεί να αφήσει το στίγμα της στην κοινωνική πολιτική του κράτους για τις επόμενες γενεές.

Πολίτης, 22/11/2009

Παραπαιδεία

Οι συζητήσεις που γίνονται κάθε τόσο για το ζήτημα της παραπαιδείας δείχνουν ένα μεγάλο χάσμα απόψεων. Από τη μια βρίσκεται η πλειοψηφία της πολιτικής ηγεσίας και των εμπλεκόμενων στο χώρο της παιδείας, οι οποίοι κατηγορούν τους ιδιώτες φροντιστές για εκμετάλλευση των γονιών και των μαθητών. Από την άλλη είναι η ευρύτερη κοινωνία, η οποία προσφεύγει μαζικά στα φροντιστήρια, θεωρώντας προφανώς ότι εξασφαλίζουν κάτι που το δημόσιο σχολείο δεν μπορεί να δώσει.

Η ύπαρξη της παραπαιδείας είναι μια καθόλα φυσιολογική αντίδραση της κοινωνίας σε μια σειρά λανθασμένων κρατικών πολιτικών. Οι πολιτικές αυτές δημιουργούν τόσο την ανάγκη για φροντιστηριακές υπηρεσίες όσο και τις στρατιές των εκπαιδευτικών που είναι πρόθυμοι να τις προσφέρουν. Η ανάγκη προκύπτει από το γεγονός ότι η πολιτεία έχει καταστήσει τις εισαγωγικές εξετάσεις ως το μοναδικό κριτήριο εισδοχής στα δημόσια πανεπιστήμια. Η κοινωνία μας δίνει μεγάλη αξία στο πανεπιστημιακό πτυχίο γιατί το θεωρεί κλειδί για την επαγγελματική αποκατάσταση. Φυσιολογικά λοιπόν γονείς και μαθητές έχουν θέσει την επιτυχία στις εισαγωγικές εξετάσεις ως τον απόλυτο στόχο, αφήνοντας το αναλυτικό πρόγραμμα του λυκείου σε δεύτερη μοίρα. Κανείς δεν θα πρέπει να ανέμενε οτιδήποτε διαφορετικό.

Η μεγάλη προσφορά φροντιστηριακών υπηρεσιών είναι κι αυτή προϊόν κακής κρατικής πολιτικής. Στο χώρο της εκπαίδευσης το πτυχίο δεν είναι απλώς κλειδί για την επαγγελματική αποκατάσταση· είναι εχέγγυο. Η προσδοκία της βέβαιης θέσης στο δημόσιο προσελκύει πολλούς νέους στο χώρο της εκπαίδευσης. Όλοι αυτοί κάπως θα πρέπει να απασχολούνται κατά το διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ της αποφοίτησής τους και του πολυπόθητου διορισμού. Τα φροντιστήρια είναι μια φυσιολογική επιλογή, όπου εκτός των άλλων αποκτούν και εμπειρίες που θα τους είναι ιδιαίτερα χρήσιμες όταν τελικά διοριστούν.

Η ύπαρξη της παραπαιδείας ενοχλεί πολλούς γιατί αντακατοπτρίζει το μέγεθος της αποτυχίας της εκπαιδευτικής μας πολιτικής. Όμως η παραπαιδεία είναι το σύμπτωμα, δεν είναι η ασθένεια. Η ασθένεια είναι η καθοδική πορεία του δημόσιου σχολείου. Οι λόγοι για αυτή την κατάσταση είναι πολλοί, αλλά ένας από τους κυριότερους είναι η παντελής έλλειψη μηχανισμών αξιολόγησης στη δημόσια εκπαίδευση. Το δημόσιο λύκειο αδυνατεί να αξιολογήσει τους μαθητές του και να τους δώσει ένα αξιόπιστο απολυτήριο. Το Υπουργείο Παιδείας αδυνατεί να αξιολογήσει τους υποψήφιους εκπαιδευτικούς (τους προσλαμβάνει όλους με τη σειρά), τους εν ενεργεία εκπαιδευτικούς, τη σχολική μονάδα, και γενικά το εκπαιδευτικό έργο που επιτελούν τα σχολεία μας. Όσο η δημόσια παιδεία νοσεί, τόσο η ιδιωτική παιδεία (πρωινή και απογευματινή) θα εξαπλώνεται για να αναπληρώσει το κενό, προσφέροντας στην κοινωνία αυτό που η πολιτεία δεν μπορεί να προσφέρει.

Πολίτης, 15/11/2009

Η πλάνη της ελεύθερης πρόσβασης

Ο Υπουργός Παιδείας δήλωσε πριν μερικές μέρες ότι η ελεύθερη πρόσβαση στα δημόσια πανεπιστήμια αποτελεί πολιτική της κυβέρνησης. Η πολιτική αυτή έχει πολλούς υποστηρικτές, πολλοί εκ των οποίων τη θεωρούν ως κοινωνικό μέτρο που θα εξαλείψει την παραπαιδεία και θα δώσει σε όλους την ευκαιρία να διεκδικήσουν την απόκτηση πτυχίου επί ίσοις όροις.

Το πρόβλημα με αυτή τη λογική είναι ότι δεν λαμβάνει υπόψιν τις μακροπρόθεσμες συνέπειες από την υιοθέτηση μιας τέτοιας πολιτικής. Η ελεύθερη πρόσβαση στα πανεπιστήμια θα εξαλείψει μεν την παραπαιδεία, ταυτόχρονα όμως θα πλήξει ανεπανόρθωτα τη δημόσια παιδεία σε όλα της τα επίπεδα. Χωρίς καμιά πρακτική χρησιμότητα, το δημόσιο λύκειο θα καταντήσει πάρεργο για μαθητές και εκπαιδευτικούς. Οι μαθητές θα αποφοιτούν και θα μπαίνουν στα δημόσια πανεπιστήμια χωρίς να έχουν τα απαραίτητα εφόδια. Τα πανεπιστήμια θα αναγκαστούν να διδάσκουν την ύλη των λυκείων, υποβαθμίζοντας το γενικό επίπεδο σπουδών. Οι γονείς που έχουν την οικονομική δυνατότητα θα εγκαταλείψουν το υποβαθμισμένο δημόσιο σχολείο και θα στραφούν προς τα ιδιωτικά σχολεία και τα πανεπιστήμια του εξωτερικού. Τα παιδιά τους θα επιστρέψουν στην Κύπρο με καλύτερα προσόντα και θα έχουν πλεονέκτημα στην αγορά εργασίας έναντι αυτών που μένουν στη δημόσια παιδεία. Η ελεύθερη πρόσβαση θα έχει ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα από ότι οραματίζονται όσοι τη θεωρούν ως κοινωνικό μέτρο.

Η αλήθεια βέβαια είναι ότι τα πράγματα έχουν πάρει αυτή την καταστροφική πορεία εδώ και πολύ καιρό. Τα φροντιστήρια έχουν υποκαταστήσει σε μεγάλο βαθμό το δημόσιο σχολείο, ειδικά για όσους ενδιαφέρονται για σπουδές, και τα ιδιωτικά σχολεία αυξάνονται και επεκτείνονται συνεχώς. Το απολυτήριο του λυκείου έχει ελάχιστη αξιοπιστία στην αγορά. Πολλά πανεπιστήμια της Αγγλίας αποδέχονται τα απολυτήρια άλλων χωρών ως κριτήρια εισδοχής αλλά από τους Κύπριους ζητούν και GCE. Και γιατί να αποδεχτούν οι ξένοι το Κυπριακό απολυτήριο, τη στιγμή που το ίδιο το Κυπριακό κράτος δεν το αποδέχεται και θέλει να το παραμερίσει;

Αυτό που θα σώσει το δημόσιο σχολείο δεν είναι η εξασφάλιση θέσεων στα δημόσια πανεπιστήμια για όλους τους αποφοίτους του. Το δημόσιο σχολείο θα σωθεί όταν μπορέσει να εκπαιδεύει μαθητές τους οποίους τα πανεπιστήμια - ιδιωτικά και δημόσια, Κυπριακά και ξένα - θα θέλουν να έχουν. Το δημόσιο σχολείο θα αποκτήσει κύρος όταν μπορέσει να παραδίδει στους αποφοίτους του ένα απολυτήριο το οποίο θα έχει αντίκρυσμα στην αγορά εργασίας και στο διεθνή πανεπιστημιακό χώρο. Η ελεύθερη πρόσβαση για όλους είναι ένα εύηχο σύνθημα και μια εύκολη λύση που θα απαλλάξει πολλούς από τις ευθύνες τους, θα έχει όμως καταστροφικές συνέπειες για τη δημόσια εκπαίδευση.

Πολίτης, 8/11/2009

Το "σωστό" επίπεδο μισθών

Σε προηγούμενο άρθρο μου είχα διατυπώσει την άποψη ότι ο ρυθμός αύξησης των μισθών στο δημόσιο τομέα θα πρέπει να μειωθεί αισθητά ώστε να γεφυρωθεί σταδιακά το μισθολογικό χάσμα μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Κάποιος αναγνώστης διερωτήθηκε γιατί να θεωρείται ως δεδομένο ότι οι μισθοί στο δημόσιο είναι υπερβολικά ψηλοί. Μήπως, ρωτά ο αναγνώστης, το σωστό επίπεδο μισθών είναι αυτό που προσφέρει ο δημόσιος τομέας και είναι ο ιδιωτικός τομέας που πρέπει να προσαρμοστεί;

Η απάντηση στο ερώτημα εξαρτάται από το τι αντιλαμβανόμαστε ως σωστό επίπεδο μισθών. Αν σωστό επίπεδο μισθών είναι αυτό που πιστεύουμε ότι μας αξίζει ή που χρειαζόμαστε για να ζήσουμε μια σχετικά άνετη ζωή, τότε ασφαλώς οι ψηλότερες απολαβές του δημοσίου είναι πιο σωστές. Αν όμως σωστό επίπεδο μισθών είναι αυτό που αντικατοπτρίζει τις πραγματικές δυνατότητες της οικονομίας, τότε ο ιδιωτικός τομέας αποτελεί καλύτερη ένδειξη. Οι μισθοί στον ιδιωτικό τομέα καθορίζονται από την προσφορά και τη ζήτηση και δεν υπάρχει μεγάλο περιθώριο παρέκκλισης. Μόνο επιχειρήσεις που διαθέτουν σημαντική ισχύ αγοράς (όπως μονοπώλια) έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν ψηλότερους μισθούς. Το κράτος είναι μια ακραία τέτοια περίπτωση αφού έχει το μονοπώλιο εξουσίας και μπορεί να επιβάλλει τέλη και φορολογίες χωρίς κανένα περιορισμό από τις δυνάμεις της αγοράς.

Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν συνέπειες. Η γενναιοδωρία του κράτους αφαιρεί από την οικονομία πόρους οι οποίοι θα μπορούσαν να διοχετευθούν σε άλλες, πιο παραγωγικές δραστηριότητες. Το πρόβλημα φαίνεται πολύ καθαρά αυτή την περίοδο. Η οικονομία βρίσκεται σε ύφεση, η ανεργία αυξάνεται συνεχώς, η κυβέρνηση κάνει περικοπές στην παιδεία, τον πολιτισμό, την έρευνα και τις υποδομές, όμως οι εργαζόμενοι στον ευρύτερο δημόσιο τομέα (ανάμεσά τους και ο γράφων) θα εισπράξουν κανονικά τις αυξήσεις τους ως αν να μην συμβαίνει τίποτα.

Όμως ακόμα πιο ζημιογόνα είναι τα μηνύματα που στέλλουμε ως κοινωνία στους νέους μας. Όλοι μιλούν για την ανάγκη καλλιέργειας της δημιουργικότητας, της κριτικής σκέψης, της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας. Όμως έχουμε ένα σύστημα κινήτρων που σπρώχνει προς ακριβώς την αντίθετη κατεύθυνση. Οι νέοι βλέπουν τα δεδομένα στην αγορά εργασίας και αναγνωρίζουν τα πλεονεκτήματα που παρέχει ο δημόσιος τομέας. Επιλέγουν (πολλοί, όχι όλοι) σπουδές με κύριο κριτήριο την δυνατότητα εργοδότησης στο δημόσιο. Επενδύουν μερικά από τα καλύτερά τους χρόνια για να ενταχθούν σε μια λίστα αναμονής η οποία σε 5, 10, ή 20 χρόνια θα εξαργυρωθεί με ένα κυβερνητικό πόστο. Αυτό οραματίζεται η κοινωνία μας για τους νέους της;

Πολίτης, 1/11/2009