31 Μαρτίου 2014

A time for reform

[Accountancy Cyprus No. 114, March 2014.]

In March 2013 Cyprus experienced the shock of the depositor bail-in. Bad banking practices, excessive construction activity and a general culture of over-consumption had created huge imbalances during the boom years of 2004-2008. The global financial crisis burst the bubble and a painful adjustment was inevitable. The pain was made much greater by a string of policy failures that culminated in the bail-in, causing in a tremendous loss of wealth, the destruction of the banking sector, a loss of trust and credibility, and significant economic hardship. The economic outlook in March 2013 was extremely bleak.

One year later, things are not as bad as many feared. The contraction in 2013 was about 6%, much smaller than anyone expected. Unemployment has risen but seems to have leveled off and currently stands at 16.8%, not that much higher than the 14.8% it had hit in March 2013. Fiscal targets are being met, with room to spare. The banking sector is moving in the right direction, although the process will be long. The sector’s return to normalcy remains the biggest single challenge Cyprus faces as it strives to emerge from the recession.

With the fiscal situation in check and the banking sector’s reorganization nearly complete, the focus must now shift to structural reform. Cyprus’ track record in this respect is miserable. The political system has an extremely difficult time designing, agreeing to and implementing important reforms. It is not an exaggeration to say that the only major reforms implemented in Cyprus over the last twenty years were those associated with EU accession. It is difficult to think of a single major reform that came from within the system.

The Memorandum of Understanding requires Cyprus to implement a number of major reforms.  Many of those are much-needed, by Cyprus’ own admission; they have been considered and debated by the Cypriot political system, but never carried through to fruition. Examples include the national health system, social security, tax collection, local government, property titles, semi-governmental organizations, and public administration. The MoU provides an opportunity and the seemingly necessary outside pressure to push ahead with reforms that will modernize the economy, increase efficiency and improve competitiveness.

Public sector reform is particularly important. In the World Bank’s 2014 Doing Business report, Cyprus ranks 39th in the world overall but scores much lower in several aspects of public service provision: 86th in dealing with construction permits, 108th in getting electricity, 103rd in registering property, and 110th in enforcing contracts. These are unacceptable outcomes for a country that markets itself as a business center.

Beyond the MoU, Cyprus needs to refocus its economy and correct the economic distortions that built up over many decades and culminated in the boom and bust of the 2000s. The image of Cyprus as a business and financial center took a big hit in March 2013. But the sector has held up very well and there was no mass exodus of international businesses. This remarkable resilience pays tribute to the quality of services provided by Cyprus’ accountants, lawyers and financial advisors and gives hope that Cyprus can maintain and build on its status as a business center. In order to do so, Cyprus must do three things:
  • First, it should focus on the provision of business services and play down the financial dimension (which was probably exaggerated anyway). As a business center Cyprus can continue to provide good quality and cost-effective legal, accounting and other services without requiring a large domestic banking sector and the associated risks. 
  • Second, it should play down its low tax regime and focus on the quality of its services and the other benefits that are truly unique to it. Cyprus has well-trained and highly experienced professionals and a good legal framework (and its location is still great). It would also do well to specialize in particular niches – the success of shipping provides a good model. 
  • Third, it needs to become a model in implementing regulations on financial transparency, money laundering and tax evasion. The laxity of the 1990s still haunts Cyprus; a clean image can attract reputable businesses and bring many benefits to the country. 
It is often said that every crisis is an opportunity. It is a cliche, but it is a good one. Cyprus must use this opportunity to push through reforms that will correct the mistakes and excesses of the past and put the economy on a path of steady and sustainable growth.


17 Μαρτίου 2014

Σχόλια σε θέμα του Stockwatch με την ευκαιρία της επετείου του κουρέματος:

Ο αναπληρωτής καθηγητής οικονομικών, Σωφρόνης Κληρίδης σημειώνει ότι η κυπριακή οικονομία επιδεικνύει πολύ μεγαλύτερες αντοχές από ότι περιμέναμε.

«Πριν ένα χρόνο κανείς δεν προέβλεπε ότι η Κύπρος θα έβγαζε το 2013 με μια ύφεση μικρότερη του 6%. Μικρότερη ύφεση σημαίνει και καλύτερες επιδόσεις στα δημοσιονομικά», αναφέρει.

Σύμφωνα με τον κ. Κληρίδη, δύο είναι οι μεγάλες προκλήσεις. Η πρώτη είναι ο τραπεζικός τομέας.

«Τον τελευταίο καιρό έχουν γίνει μια σειρά από θετικές κινήσεις, όμως τα προβληματικά δάνεια είναι σε πολύ ψηλά επίπεδα και η διευθέτησή τους θα πάρει πάρα πολύ χρόνο. Μέχρι να γίνει αυτό, οι τράπεζες δεν θα είναι σε θέση να προσφέρουν το δανεισμό που χρειάζεται η οικονομία. Η περιορισμένη ρευστότητα είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που θα αντιμετωπίσει η οικονομία μας μεσοπρόθεσμα», σημειώνει.

Πέραν την προσφοράς, συνεχίζει, πρόβλημα υπάρχει και στην πλευρά της ζήτησης.

«Οι κυπριακές επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά είναι υπερχρεωμένα και βρίσκονται σε φάσηαπομόχλευσης. Η δυνατότητά τους να δανειστούν για να προβούν σε επενδύσεις είναι περιορισμένη, ακόμα και αν υπάρχουν επενδυτικές ευκαιρίες και τραπεζικά κεφάλαια. Αυτό θα καθυστερήσει την επάνοδο της οικονομίας σε ψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, εκτός και αν μπορέσουμε να προσελκύσουμε επενδύσεις από το εξωτερικό. Αυτή πρέπει να είναι και μια από τις κύριες προτεραιότητες της κυβέρνησης».

Η δεύτερη πρόκληση είναι οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. «Η πρόσφατη αναστάτωση δείχνει ότι οι ιδιωτικοποιήσεις θα αποτελέσουν μεγάλο πονοκέφαλο, ενώ εξίσου μεγάλες προκλήσεις θα είναι η μεταρρύθμιση του δημόσιου τομέα, η εφαρμογή του ΓΕΣΥ και η έκδοση τίτλων ιδιοκτησίας. Η πολιτική βούληση της κυβέρνησης και της βουλής να τα βάλουν με ειδικά συμφέροντα θα δοκιμαστούν σκληρά. Όμως πρέπει να αντεπεξέλθουν γιατί η κυπριακή οικονομία έχει μεγάλη ανάγκη αυτές τις μεταρρυθμίσεις», τονίζει ο κ. Κληρίδης.

11 Μαρτίου 2014

Ανισότητα: Η μεγάλη πρόκληση

Δημοσιεύτηκε στο TheTOC στις 11 Μαρτίου 2014

Το ζήτημα της ανισότητας παρουσιάζει δύο πρόσωπα. Από τη μια, η ανισότητα μεταξύ χωρών μειώνεται σταθερά καθώς όλο και περισσότερες χώρες εντάσσονται στο διεθνές οικονομικό σύστημα και αποκομίζουν τα σχετικά οφέλη. Η ανάπτυξη της Κίνας από μόνη της έχει ανεβάσει αισθητά το βιοτικό επίπεδο εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων. Έχει μειωθεί λοιπόν σημαντικά ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας.

Από την άλλη, παρατηρείται μια αύξηση της ανισότητας στο εσωτερικό των χωρών, τόσο ανεπτυγμένων όσο και αναπτυσσόμενων όπως η Κίνα. Το φαινόμενο είναι ιδιαίτερα έντονο στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου τα περισσότερα οφέλη από την ανάπτυξη της τελευταίας 40ετίας έχουν καταλήξει στο πλουσιότερο 1% του πληθυσμού ενώ για τη μάζα του πληθυσμού τα πραγματικά εισοδήματα έχουν μείνει ουσιαστικά στάσιμα. Η τάση αυτή ήρθε να αντιστρέψει τη λεγόμενη Μεγάλη Συμπίεση που παρατηρήθηκε την περίοδο από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι τη δεκαετία του 1970, όταν είχε παρατηρηθεί μια σημαντική μείωση της ανισότητας.

Η Μεγάλη Συμπίεση ήταν ο κύριος λόγος που η κατανομή του εισοδήματος δεν είχε απασχολήσει ιδιαίτερα τους οικονομολόγους για πολλές δεκαετίες. Τα πράγματα έχουν αλλάξει τα τελευταία χρόνια καθώς η προσεκτική ανάλυση ιστορικών δεδομένων έχει αναδείξει φαινόμενα και τάσεις που ανατρέπουν τις μέχρι τώρα επικρατούσες απόψεις. Για μεγάλο μέρος του 20ού αιώνα το μερίδιο του εθνικού εισοδήματος που αναλογούσε στην εργασία παρέμενε σταθερό. Είχε δημιουργηθεί η εντύπωση ότι αυτή ήταν ίσως η φυσική έκβαση του συστήματος. Η πεποίθηση αυτή ανατρέπεται σήμερα καθώς τα στοιχεία καταγράφουν μια σημαντική μείωση του μεριδίου της εργασίας, η οποία παρατηρείται σε πολλές χώρες και πολλούς τομείς της οικονομίας.

Ένας άλλος χρήσιμος δείκτης είναι ο λόγος του αποθέματος κεφαλαίου ως προς το εισόδημα μιας χώρας. Όσο πιο μεγάλος είναι ο λόγος, τόσο μεγαλύτερη και πιο παγιωμένη η ανισότητα. Ο δείκτης παρουσίασε μια σημαντική μείωση την περίοδο του μεσοπολέμου, παρουσιάζει όμως μια αυξητική πορεία τα τελευταία 30 χρόνια.

Οι πλείστες εξηγήσεις αυτών των αλλαγών περιστρέφονται γύρω από δύο εξελίξεις: την τεχνολογική πρόοδο και την παγκοσμιοποίηση. Η βελτίωση της τεχνολογίας, κυρίως στην πληροφορική, μείωσε τις τιμές των επενδυτικών αγαθών και ώθησε τις επιχειρήσεις να υποκαταστήσουν την εργασία με κεφάλαιο. Από την πλευρά της, η παγκοσμιοποίηση προσέφερε μεγάλες επενδυτικές ευκαιρίες στο κεφάλαιο και πολλά οφέλη στους καλά καταρτισμένους εργαζόμενους, από την άλλη όμως ο αυξημένος ανταγωνισμός από τις αναπτυσσόμενες χώρες συμπίεσε τα εισοδήματα μεγάλων τάξεων εργαζομένων στις ανεπτυγμένες χώρες.

Πέραν λοιπόν της αύξησης της ανισότητας υπέρ του κεφαλαίου, παρατηρείται και αυξημένη ανισότητα ανάμεσα στους ίδιους τους εργαζομένους. Η οικονομία των ανεπτυγμένων χωρών αμείβει σήμερα πλουσιοπάροχα τα σπάνια ταλέντα, τους «σούπερ σταρ» αθλητές, καλλιτέχνες και στελέχη επιχειρήσεων. Αμείβει επίσης πολύ καλά τους εργαζόμενους στον χρηματοπιστωτικό τομέα και στις νέες τεχνολογίες της πληροφορικής, τομείς όπου οι χώρες αυτές υπερέχουν σημαντικά των αναπτυσσόμενων χωρών. Αντίθετα, εργαζόμενοι σε παραδοσιακούς τομείς της οικονομίας που αντιμετωπίζουν ανταγωνισμό από τις αναπτυσσόμενες χώρες βλέπουν τα εισοδήματά τους να μένουν καθηλωμένα.
Η αυξημένη ανισότητα αποτελεί απειλή για την κοινωνική σταθερότητα. Ασφαλώς η λύση δεν μπορεί να είναι η αντιστροφή της τεχνολογικής προόδου και της παγκοσμιοποίησης. Η ανθρωπότητα έχει κερδίσει πολλά από αυτά τα δύο φαινόμενα. Πρέπει όμως να βρει τρόπους καλύτερης κατανομής των οφελών που προκύπτουν. Μια καλή αρχή θα ήταν να διασφαλιστεί ότι το κεφάλαιο συνεισφέρει στα δημόσια ταμεία το μερίδιο που του αναλογεί με βάση τα κέρδη που αποκομίζει. Όμως το Α και το Ω οποιασδήποτε προσπάθειας πρέπει να είναι η παιδεία. Η παιδεία είναι ο σημαντικότερος μηχανισμός κοινωνικής ανέλιξης και το μέσο που θα δώσει στους εργαζόμενους τα εφόδια και τις δεξιότητες που θα τους επιτρέψουν να διεκδικήσουν κάτι καλύτερο στη ανταγωνιστική οικονομία του 21ου αιώνα.

2 Μαρτίου 2014

Ο πρώτος χρόνος της κυβέρνησης



Σχόλιο στον Πολίτη, 3 Μαρτίου 2014
 
Δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς ένα πιο τραυματικό πρώτο μήνα διακυβέρνησης από αυτόν που πέρασε η κυβέρνηση Νίκου Αναστασιάδη. Ευρισκόμενη υπό έντονη πίεση στο Eurogroup της 15ης Μαρτίου, η κυβέρνηση συναίνεσε σε μια απόφαση που ασφαλώς δεν ήταν ευχάριστη αλλά ούτε και η καλύτερη που θα μπορούσε να είχε παρθεί, έδινε όμως μια διέξοδο σε ένα τεράστιο πρόβλημα. Δυστυχώς η κυβέρνηση δεν μπόρεσε να ορθώσει ανάστημα στην υστερία που δημιουργήθηκε με αποτέλεσμα την απόρριψη από τη Βουλή της απόφασης του Eurogroup χωρίς να υπάρχει στο τραπέζι εναλλακτική πρόταση. Όσα ακολούθησαν εκείνη τη βδομάδα διέσυραν την εικόνα της χώρας μας στο εξωτερικό και οδήγησαν στο δεύτερο και πολύ πιο οδυνηρό Eurogroup

Μετά το αρχικό σοκ η κυβέρνηση ανασκουμπώθηκε και ενήργησε με αποφασιστικότητα. Έκρινε – ορθά πιστεύω – ότι ο δρόμος του μνημονίου ήταν μεν οδυνηρός, ήταν όμως προτιμότερος για την Κύπρο από την εναλλακτική επιλογή της χρεωκοπίας και εξόδου από την ευρωζώνη και πιθανότατα και από την ΕΕ. Δεσμεύτηκε στην πιστή εφαρμογή του μνημονίου, κάτι που πέτυχε σε αρκετά μεγάλο βαθμό. Στην πορεία έγιναν και λάθη, με μεγαλύτερο ίσως την ανοιχτή σύγκρουση με τον Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας. Όμως σε γενικές γραμμές η κυβερνητική πολιτική κινήθηκε στην ορθή κατεύθυνση και συνέτεινε στο να περιοριστεί η ύφεση σε αρκετά χαμηλότερα από τα αναμενόμενα επίπεδα.

Οι μεγαλύτερες προκλήσεις είναι όμως ακόμα μπροστά μας. Ο τραπεζικός τομέας χρειάζεται ακόμα πολύ χρόνο μέχρι να επανέλθει στην ομαλότητα. Η έλλειψη ρευστότητας και η ανάγκη για απομόχλευση θα αποτελούν τροχοπέδη στην προσπάθεια για επάνοδο στην ανάπτυξη. Η υλοποίηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων μόλις τώρα αρχίσει. Οι ιδιωτικοποιήσεις, η υλοποίηση του ΓΕΣΥ και η μεταρρύθμιση του δημόσιου τομέα είναι μεγάλες προκλήσεις που χρειάζονται σκληρή δουλειά και πολιτική βούληση για σύγκρουση με κατεστημένα. Πρέπει να προχωρήσουν, όχι γιατί το λέει το μνημόνιο αλλά γιατί το έχει ανάγκη η Κύπρος.