Αναποτελεσματική φοιτητική χορηγία

Το κράτος επιδοτεί πολλές δραστηριότητες τις οποίες για διάφορους λόγους θέλει να ενθαρρύνει. Τέτοιες είναι η αγορά υβριδικού αυτοκινήτου, η απόσυρση πεπαλαιωμένων οχημάτων, η εγκατάσταση συστημάτων εξοικονόμησης νερού, η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών, και πολλές άλλες. Η αποτελεσματικότητα μιας επιδότησης κρίνεται κυρίως από το βαθμό στον οποίο η επιδοτούμενη δραστηριότητα επεκτείνεται σε σχέση με αυτό που θα ίσχυε χωρίς την επιδότηση. Για παράδειγμα, η επιδότηση για αγορά υβριδικού αυτοκινήτου είναι αποτελεσματική μόνο αν οδηγήσει σε αύξηση των πωλήσεων υβριδικών αυτοκινήτων. Διαφορετικά, είναι απλώς μια καθαρή μεταβίβαση προς όσους ούτως ή άλλως θα αγόραζαν τέτοια οχήματα.

Μέσα από αυτό το πρίσμα θα πρέπει να δούμε και το θέμα της φοιτητικής χορηγίας. Το κράτος επιδοτεί την τριτοβάθμια εκπαίδευση γιατί προφανώς πιστεύει ότι όσο το δυνατόν περισσότεροι νέοι θα πρέπει να έχουν την δυνατότητα να σπουδάσουν. Η επιδότηση γίνεται με δύο κυρίως τρόπους. Ο ένας είναι μέσω των δημόσιων πανεπιστημίων, όπου η φοίτηση είναι δωρεάν. Ο δεύτερος είναι μέσω της φοιτητικής χορηγίας, την οποία λαμβάνουν όλοι ανεξαιρέτως οι φοιτητές. Το 2008 το κράτος δαπάνησε συνολικά €92 εκ. ως χορηγία σε 36 χιλιάδες φοιτητές. Για σκοπούς σύγκρισης, η χορηγία του κράτους προς το Πανεπιστήμιο Κύπρου το 2010 θα είναι €78,8 εκ.

Πόσοι άραγε από αυτούς τους 36 χιλιάδες φοιτητές δεν θα σπούδαζαν αν δεν υπήρχε η χορηγία; Δεν μπορούμε να ξέρουμε την ακριβή απάντηση σε αυτό το ερώτημα, όμως είναι μάλλον βέβαιο ότι η μεγάλη πλειοψηφία θα σπούδαζε ακόμα και αν η χορηγία δεν υπήρχε. Η επιλογή κατά πόσον κάποιος να πάει ή όχι για σπουδές εξαρτάται ασφαλώς από τα οικονομικά δεδομένα, εξαρτάται όμως και από πολλούς παράγοντες. Το συνολικό κόστος των σπουδών είναι αρκετά μεγάλο ώστε οι €6-7 χιλιάδες της χορηγίας να μην κάνουν πολύ μεγάλη διαφορά.

Με αυτή τη λογική γίνεται αντιληπτό ότι η φοιτητική χορηγία είναι μια πολύ αναποτελεσματική πολιτική. Ένα τεράστιο κονδύλι δαπανείται κάθε χρόνο το οποίο όμως έχει πολύ μικρό αντίκτυπο στην κοινωνία. Μια πιο στοχευμένη πολιτική θα μπορούσε να πετύχει καλύτερα αποτελέσματα με πολύ χαμηλότερο κόστος. Σωστά η κυβέρνηση περιέλαβε τη φοιτητική χορηγία στις κοινωνικές παροχές για τις οποίες έπρεπε να γίνει στόχευση. (Κατάργησή της και δέσμευση μέρους του ποσού για υποτροφίες και δάνεια θα ήταν ακόμα καλύτερη.) Δυστυχώς οι έντονες αντιδράσεις από βουλευτές (της... δεξιάς!) και από τις φοιτητικές οργανώσεις σκότωσαν αυτή την πρόθεση εν τη γενέσει της, πριν προλάβει καν να συζητηθεί. Τουλάχιστον μπορούμε να χαιρόμαστε γιατί υπάρχουν ακόμα ιδανικά για τα οποία οι φοιτητές μας είναι διατεθειμένοι να βγουν στους δρόμους.

Πολίτης, 28/2/2010

Η Ελλάδα μας διδάσκει

Τον περασμένο Δεκέμβριο ο πρωθυπουργός της Ελλάδας έκανε λόγο για "ελληνικό μοντέλο" το οποίο θα έβγαζε τη χώρα από την οικονομική κρίση χωρίς να υιοθετεί τις "νεοφιλελεύθερες πρακτικές" δημοσιονομικής περισυλλογής που ζητούσαν οι πιστωτές και οι διεθνείς οργανισμοί. Εξήγγειλε μέτρα κατά της φοροδιαφυγής και σταδιακή μείωση των δημοσίων υπαλλήλων χωρίς όμως να υιοθετεί τις προτάσεις για μειώσεις μισθών. Τελικά το ελληνικό μοντέλο αποδείχτηκε βραχύβιο, αφού πολύ γρήγορα ο κος Παπανδρέου αναγκάστηκε να προχωρήσει σε μειώσεις μισθών στο δημόσιο, καθώς και σε επέκταση της ηλικίας συνταξιοδότησης προς αντιμετώπιση του ασφαλιστικού.

Τα μεγάλα προβλήματα του κρατικού μισθολογίου και του ασφαλιστικού (δηλαδή του Ταμείου Κοινωνικών Ασφαλίσεων) είναι τα ίδια που αντιμετωπίζουμε και στην Κύπρο. Το δικό μας δημόσιο χρέος δεν είναι βέβαια στα επίπεδα της Ελλάδας, όμως οι τάσεις είναι προς αυτή την κατεύθυνση και είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές. Η αδυναμία λήψης πολιτικά δύσκολων αποφάσεων που οδήγησε την Ελλάδα σε αυτό το σημείο παρουσιάζεται και στην Κύπρο. Όπως και στην Ελλάδα, πολλές ελπίδες εναποτίθενται στον πολιτικά εύκολο στόχο της πάταξης της φοροδιαφυγής. Ένα στόχο που είναι ασφαλώς θεμιτός, είναι όμως και δύσκολος και τα όποια αποτελέσματά του θα πάρουν χρόνο να φανούν.

Την ίδια στιγμή, υπάρχουν άλλα μέτρα που μπορούν να έχουν αντίκτυπο τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμο αλλά είναι πολιτικά δύσκολα γιατί επηρεάζουν κεκτημένα. Τα έχουμε αναφέρει και στο παρελθόν από αυτή τη στήλη, αλλά αξίζει τον κόπο να τα επαναλάβουμε:

1. Μηδενικές αυξήσεις στο δημόσιο για τα επόμενα μερικά χρόνια. Ας σημειωθεί ότι αυτό το μέτρο δεν συνεπάγεται μείωση μισθών αφού η ΑΤΑ και οι προασυξήσεις εξασφαλίζουν αυξήσεις της τάξης του 4-6% ετησίως.

2. Μόνιμη μείωση των κλιμάκων εισδοχής για νεοπροσληφθέντες στο δημόσιο.

3. Σταδιακή αύξηση του ορίου αφυπηρέτησης, πρώτα για τους δημόσιους υπαλλήλους και μετά για όλους.

Αν ξεκινήσουμε από σήμερα να υιοθετούμε τα πιο πάνω μέτρα θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα χωρίς να χρειαστεί να μειωθούν μισθοί ή συντάξεις. Το βάρος της δημοσιονομικής εξυγίανσης θα διαμοιραστεί ευρύτερα και δικαιότερα και οι επιπτώσεις θα απορροφηθούν πιο εύκολα από την κοινωνία. Αν καθυστερήσουμε, οι επιπτώσεις θα είναι μεγαλύτερες, μαζικότερες και σαφώς πιο οδυνηρές.

Οι επιλογές είναι απλές και ξεκάθαρες. Το ερώτημα είναι αν διαθέτουμε την ωριμότητα ως κοινωνία και ως πολιτικό σύστημα να πάρουμε τις δύσκολες αποφάσεις. Η αναμενόμενη ανακοίνωση από την κυβέρνηση του νέου πακέτου μέτρων για τη δημοσιονομική εξυγίανση θα αποτελέσει μια σημαντική ένδειξη ως προς τη δυνατότητά μας να ανταποκριθούμε στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε.

Πολίτης, 21/2/2010

Αερολογίες

Οι Κυπριακές Αερογραμμές επιβίωναν για πολλά χρόνια χάριν των μονοπωλιακών προνομίων που απολάμβαναν. Η διαδικασία εναρμόνισης και η τελική ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ έδωσαν τέλος σε αυτά τα προνόμια. Αυτή η εξέλιξη, σε συνδυασμό με μια σειρά καταστροφικών αποφάσεων των διοικήσεων των ΚΑ, έφεραν την εταιρεία στα πρόθυρα της χρεωκοπίας. Την τριετία 2003-2005 η εταιρεία κατέγραψε συνολικές ζημιές ύψους €145 εκ. ευρώ.

Το 2006 καταρτίστηκε σχέδιο διάσωσης της εταιρείας με μειώσεις απολαβών, πρόωρες αφυπηρετήσεις και με την πώληση της Eurocypria στο κράτος έναντι €23 εκ. Τα μέτρα περιόρισαν τις ζημιές στα €7.4 εκ. το 2006 και έφεραν μικρό κέρδος το 2007 και 2008. Το 2009 η εταιρεία αναμένεται να καταγράψει και πάλι ζημιές.

Από την ημέρα εξαγοράς της από το κράτος η Eurocypria ακολουθεί καθοδική πορεία, με συνολικές ζημιές €35 περίπου εκ. για την τετραετία 2006-2009. Τα προβλήματα είχαν εντοπιστεί από τις αρχές του 2008. Ζητήθηκε μελέτη ξένου οίκου η οποία εισηγήθηκε πώληση της εταιρείας. Αντί αυτού, η κυβέρνηση έδωσε άτυπες (για να παρακάμψει τους κανόνες της ΕΕ) εγγυήσεις σε ιδιωτικές τράπεζες ώστε οι τελευταίες να δώσουν δάνεια την εταιρεία. Τα δάνεια αρχίζουν να λήγουν τις επόμενες μέρες και η κυβέρνηση ζητά από τη Βουλή να εγκρίνει κονδύλι €35 εκ. για να μπορέσει η εταιρεία να τα αποπληρώσει. Κάτι τέτοιο απαιτεί έγκριση από την ΕΕ, η οποία όμως θέλει να δει ένα βιώσιμο επιχειρηματικό σχέδιο για την εταιρεία. Η κυβέρνηση δεν ζήτησε τέτοια έγκριση γιατί γνωρίζει ότι δεν θα την πάρει, αλλά ζητά από τη Βουλή να εγκρίνει τη χρηματοδότηση και... βλέπουμε.

Οι ΚΑ από την πλευρά τους αντιτίθενται έντονα στη στήριξη της Eurocypria και απειλούν να καταγγείλουν την κυβέρνηση στην ΕΕ. Θεωρούν ότι δεν υπάρχει χώρος για δύο εταιρείες και ζητούν να απορροφηθεί η Eurocypria από τις ΚΑ. Δηλαδή οι ΚΑ πήραν τα €23 εκ από την πώληση της Eurocypria στο κράτος, πήραν τις κρατικές εγγυήσεις, και τώρα ζητούν να τους παραδοθεί η απογυμνωμένη Eurocypria. Δυστυχώς για τις ΚΑ οι δεσμεύσεις που ανέλαβε η Κυπριακή κυβέρνηση έναντι της ΕΕ όταν αγόρασε την Eurocypria δεν επιτρέπουν συγχώνευση των δύο εταιρειών.

Κι αν τα πράγματα φαίνονται άσχημα, το χειρότερα μάλλον έπονται. Η πρόσφατη απόφαση του Εργατικού Δικαστηρίου υπέρ πιλότου των ΚΑ απειλεί να γονατίσει την εταιρεία. Η Aegean ανεβάζει συνεχώς το μερίδιό της στην Κυπριακή αγορά ενώ και η ιδιωτική πλέον Ολυμπιακή αναμένεται να μπει πολύ πιο δυναμικά στο παιγνίδι. Σήμερα είναι η Eurocypria με €35 εκ., σε 1-2 χρόνια θα είναι οι ΚΑ με πολύ περισσότερα. Ας σκεφτούμε προσεκτικά πώς θα προχωρήσουμε.

Πολίτης, 14/2/2010

Η ώρα του προέδρου

Οι πληροφορίες που δημοσιεύτηκαν μετά τη σύσκεψη της Τετάρτης στο προεδρικό έκαναν λόγο για προσωπική παρέμβαση του προέδρου Χριστόφια για τα θέματα που αφορούν την οικονομία. Αν όντως έτσι έχουν τα πράγματα, τότε δημιουργούνται κάποιες ελπίδες ότι θα δούμε επιτέλους μια πιο συντονισμένη και αποτελεσματική οικονομική πολιτική. Είναι γνωστό ότι στην Κύπρο εκλέγουμε προέδρους με βάση την πολιτική τους στο Κυπριακό και όχι για την οικονομική τους πολιτική. Με την εξαίρεση ίσως του Γιώργου Βασιλείου, οι υπόλοιποι πρόεδροι δεν επέδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την οικονομική πολιτική και άφησαν τη διαχείριση της οικονομίας στους συνεργάτες τους. Κάτι τέτοιο δεν είναι κατ' ανάγκην κακό. Ένας "τσάρος" της οικονομίας με ξεκάθαρες εξουσίες μπορεί να λειτουργήσει πολύ αποτελεσματικά (όπως ο Γκόρντον Μπράουν επί πρωθυπουργίας Τόνυ Μπλερ). Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει όμως στην Κύπρο, όπου οι Υπουργοί Οικονομικών πάνε κι έρχονται και οι εξουσίες είναι διεσπαρμένες. Το αποτέλεσμα είναι ότι δεν υπάρχει συνέχεια και συνέπεια στην οικονομική πολιτική.

Μετά από δύο σχεδόν χρόνια στην εξουσία η παρούσα κυβέρνηση παρουσιάζει έντονα τα συμπτώματα αυτής της απουσίας καθαρής γραμμής και έλλειψης συντονισμού. Το πρόσφατο φιάσκο με το φόρο ακίνητης περιουσίας είναι χαρακτηριστικό. Η κυβέρνηση παρουσίασε μια πρόχειρη πρόταση με ανεπαρκή επεξήγηση και αιτιολόγηση, με αποτέλεσμα να προκαλέσει θύελλα αντιδράσεων και να αναγκαστεί να αναδιπλωθεί. Ακόμα πιο περίεργο είναι το γεγονός ότι αυτός που ανάλαβε να υπερασπιστεί την πολιτική της κυβέρνησης δεν ήταν ο καθ' ύλην αρμόδιος υπουργός, αυτός των Οικονομικών αλλά ο Υπουργός Εσωτερικών.

Η περίοδος που διανύουμε είναι δύσκολη και απαιτεί την ανάληψη δράσης από την ηγεσία του τόπου. Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας διαθέτει το απαιτούμενο κύρος για να καθορίσει γραμμή και να πιέσει για την λήψη σημαντικών αποφάσεων. Το ζητούμενο είναι οι αποφάσεις που θα ληφθούν να είναι τέτοιες που να αντιμετωπίζουν ριζικά τα διαρθρωτικά προβλήματα της Κυπριακής οικονομίας και να διαμορφώνουν συνθήκες μακρόχρονης ανάπτυξης. Έχω ξαναγράψει ότι ένα σώμα οικονομικών συμβούλων καταρτισμένο από ειδικούς (και ευτυχώς διαθέτουμε αρκετούς) θα μπορούσε να συνεισφέρει πολλά προς την κατεύθυνση της διαμόρφωσης των πολιτικών που θα πετύχουν αυτούς τους στόχους.

Οι αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν θα δυσαρεστήσουν αρκετούς. Ο πρόεδρος εκλέγηκε με βάση ένα προεκλογικό πρόγραμμα το οποίο προφανώς θέλει να υλοποιήσει. Όμως το πρόγραμμα αυτό καταρτίστηκε σε μια περίοδο που οι συνθήκες ήταν πολύ διαφορετικές από αυτές που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Κανένας δεν θα κατηγορήσει τον πρόεδρο αν βγει και εξηγήσει με ειλικρίνεια στους πολίτες ότι τα δεδομένα έχουν αλλάξει και ότι η εξυγίανση της οικονομίας απαιτεί τη λήψη μέτρων που ίσως είναι επώδυνα σήμερα αλλά θα διασφαλίζουν την ευημερία μας αύριο.

Πολίτης, 7/2/2010