Το ελληνικό μοντέλο

Το Ελληνικό δημόσιο βρίσκεται σε δεινή οικονομική κατάσταση. Το δημοσιονομικό έλλειμμα φέτος θα φτάσει το 12.7%, ενώ οι συνεχείς αναθεωρήσεις των εκτιμήσεων προς τα κάτω έχουν πλήξει την εικόνα της χώρας στα μάτια των εταίρων της και των διεθνών πιστωτών. Ο ίδιος ο Έλληνας πρωθυπουργός παραδέχτηκε ότι "σήμερα το μεγαλύτερο έλλειμμά μας είναι αυτό της αξιοπιστίας" και ότι "για τον λόγο αυτόν οι διεθνείς αγορές θέλουν να δουν πράξεις, όχι λόγια".

Ο κος Παπανδρέου φαίνεται να είναι αποφασισμένος να προχωρήσει σε πράξεις. Έχει προτείνει ένα τολμηρό και φιλόδοξο σχέδιο που αποσκοπεί μεταξύ άλλων στην πάταξη της διαφθοράς, τη σταδιακή συρρίκνωση του δημόσιου τομέα και την αύξηση των κρατικών εσόδων μέσω της μείωσης της φοροδιαφυγής. Εξίσου σημαντικό είναι αυτό που δεν προβλέπεται από το σχέδιο του κου Παπανδρέου. Οι Ευρωπαίοι εταίροι και οι διεθνείς πιστωτές προέτρεπαν την Ελλάδα να προχωρήσει σε μειώσεις μισθών και παροχών του δημοσίου κατά το πρότυπο της Ιρλανδίας. Ο κος Παπανδρέου αγνόησε αυτές τις προτροπές κάνοντας αναφορά σε "ελληνικό μοντέλο" εξόδου από τη δημοσιονομική κρίση.

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες φαίνεται να έχουν δώσει περίοδο χάριτος ενός έτους στον κο Παπανδρέου για να μπορέσει να αποδείξει ότι το σχέδιό του θα έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Όμως οι δηλώσεις διάφορων Ευρωπαίων αξιωματούχων δεν δείχνουν ιδιαίτερη αισιοδοξία. Ούτε και οι διεθνείς αγορές έχουν πειστεί, αφού η Standard & Poor's ακολούθησε τη Fitch υποβαθμίζοντας την πιστοληπτική ικανότητα της Ελλάδος και χαρακτηρίζοντας τα μέτρα της κυβέρνησης ως ανεπαρκή.

Οι επιλογές του κου Παπανδρέου έχουν προσδώσει και πολιτικο-ιδεολογικό χρώμα στο θέμα. Το σχέδιο της Ελληνικής κυβέρνησης δεν υιοθετεί πλήρως τις διεθνώς αποδεκτές "νεοφιλελεύθερες" πρακτικές αντιμετώπισης των δημοσιονομικών ελλειμμάτων αλλά επιχειρεί μια διαφορετική, λιγότερο σκληρή προσέγγιση. Αν τα μέτρα της κυβέρνησης Παπανδρέου αποδώσουν, πολλοί θα μιλούν για τη σοσιαλιστική απάντηση στις νεοφιλελεύθερες συνταγές λιτότητας.

Ανεξάρτητα όμως από την πολιτική πτυχή του θέματος, η ουσία είναι ότι ο κος Παπανδρέου έχει αναλάβει ένα μεγάλο ρίσκο. Οι στόχοι της πάταξης της διαφθοράς και της φοροδιαφυγής είναι ασφαλώς σωστοί, όμως είναι πολύ δύσκολο να υπάρχξουν απτά αποτελέσματα μέσα στο πλαίσιο των πιεστικών (για να μην πω ασφυκτικών) χρονοδιαγραμμάτων που έχουν τεθεί. Η φοροδιαφυγή δεν είναι απλώς θέμα επιβολής νόμων. Οι πολίτες μιας χώρας πολύ πιο εύκολα θα δεχτούν να καταβάλουν φόρους όταν γνωρίζουν ότι τα λεφτά τους χρησιμοποιούνται σωστά και όταν το κράτους τους προσφέρει ποιοτικές υπηρεσίες. Ο καλύτερος τρόπος μείωσης της φοροδιαφυγής είναι η χρηστή διοίκηση και η πάταξη της διαφθοράς. Δυστυχώς ο δρόμος που πρέπει να διανύσει η Ελλάδα (και σε κάπως μικρότερο βαθμό και η Κύπρος) είναι πολύ μακρύς.

Πολίτης, 20/12/2009

Είναι βιώσιμο το ΤΚΑ;

Απαριθμώντας τα επιτεύγματα της κυβέρνησης την περασμένη Τρίτη ο κυβερνητικός εκπρόσωπος έκανε αναφορά στη διασφάλιση της βιωσιμότητας του Ταμείου Κοινωνικών Ασφαλίσεων μέχρι το 2048. Την ίδια μέρα η Υπουργός Εργασίας είπε σε ομιλία της ότι "έχουμε πετύχει να διατηρήσουμε την οικονομική ευρωστία του Ταμείου και τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά του". Αξίζουν εύσημα στην κυβέρνηση γιατί ασχολήθηκε σοβαρά με το θέμα του ΤΚΑ και πέτυχε να ψηφιστεί ένα νομοσχέδιο το οποίο κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση. Είναι όμως το ΤΚΑ πράγματι βιώσιμο;

Αυτό που εννοεί η κυβέρνηση όταν λέει ότι το ταμείο είναι βιώσιμο μέχρι το 2048 είναι ότι θα υπάρχει αποθεματικό που να μπορεί να καλύψει τις υποχρεώσεις του ταμείου μέχρι εκείνη την ημερομηνία. Ας αφήσουμε κατά μέρος το γεγονός ότι η οικονομική κρίση μας έχει ήδη βγάλει εκτός προγραμματισμού (κάτι για το οποίο αρκετοί είχαν προειδοποιήσει έγκαιρα) και ας θεωρήσουμε ότι το 2048 θα είναι πράγματι η κρίσιμη χρονιά. Πού θα στεκόμαστε τότε; Θα έχουμε ένα άδειο ταμείο το οποίο θα έχει πολύ μεγαλύτερες υποχρεώσεις προς τους συνταξιούχους από ότι θα έχει να εισπράττει σε εισφορές από τους εργαζόμενους. Άρα η μεταρρύθμιση δεν εξασφαλίζει τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του συστήματος. Απλώς μεταθέτει χρονικά τη χρεωκοπία του κατά μία εικοσαετία, φορτώνοντας ταυτόχρονα με μεγάλο κόστος τους εργαζόμενους, τις επιχειρήσεις και το κράτος.

Με άλλα λόγια, ένας 25χρονος που εισέρχεται σήμερα στην αγορά εργασίας θα λογαριάζει να αφυπηρετήσει το 2049 έχοντας εργαστεί και συνεισφέρει στο ΤΚΑ για 40 χρόνια. Όμως το ταμείο δεν θα μπορεί να καλύψει τη σύνταξή του. Τα πράγματα βέβαια δεν θα φτάσουν ως εκεί. Το πρόβλημα θα γίνει αντιληπτό αρκετά χρόνια πιο πριν και θα προκύψει μια νέα μεταρρύθμιση του συστήματος. Μια μεταρρύθμιση όμως που θα είναι πολύ πιο οδυνηρή από τη φετινή γιατί η "εύκολη" λύση της αύξησης των εισφορών δεν θα είναι εφικτή. Με τις εισφορές να είναι ήδη στο 25.7% του μισθού, η επέκταση του ορίου συνταξιοδότησης θα είναι αναπόφευκτη. Ο σημερινός 25χρονος δεν θα αφυπηρετήσει το 2049 αλλά αρκετά χρόνια αργότερα. Θα πληρώσει το μεγαλύτερο τίμημα για την αδυναμία της σημερινής πολιτικής και συνδικαλιστικής ηγεσίας να δουν μακριά.

Τα πράγματα είναι πραγματικά πολύ απλά. Αν θέλουμε ένα πραγματικά βιώσιμο σύστημα κοινωνικών ασφαλίσεων που θα εξασφαλίζει όχι μόνο αυτούς που θα αφυπηρετήσουν μέσα στα επόμενα 5 ή 10 χρόνια αλλά και τα παιδιά και τα εγγόνια τους, θα πρέπει το συντομότερο δυνατό να προχωρήσουμε σε μια νέα μεταρρύθμιση. Κάθε έτος που περνά απλώς μεταθέτει μεγαλύτερο βάρος από τους δικούς μας ώμους σε αυτούς των παιδιών μας.

Πολίτης, 13/12/2009

Και ξαφνικά, ΑΤΑ

Μιλώντας στη Βουλή πριν μερικές μέρες ο εκπρόσωπος τύπου του ΑΚΕΛ Σταύρος Ευαγόρου άνοιξε για πρώτη φορά εκ μέρους του κόμματός του την πόρτα στο διάλογο με σκοπό "τη βελτίωση της λειτουργίας του θεσμού" της ΑΤΑ. Ο κος Ευαγόρου αναφέρθηκε σε βελτίωση που να προσφέρει δικαιότερη αποζημίωση για τα χαμηλότερα οικονομικά στρώματα. Πράγματι, τη δεκαετία 1997-2007 οι τιμές των προϊόντων και υπηρεσιών που καταναλώνεται από το φτωχότερο 20% του πληθυσμού αυξήθηκαν κατά 45%, σε σύγκριση με 29% για τα προϊόντα που καταναλώνονται από το πλουσιότερο 20%.* Αυτό σημαίνει ότι τα χαμηλότερα στρώματα δεν αποζημιώνονται πλήρως για τη διάβρωση της αγοραστικής τους δύναμης ενώ τα πλουσιότερα στρώματα αποζημιώνονται υπέρ του δέοντος.

Ένα άλλο θέμα που θα πρέπει να απασχολήσει ένα διάλογο για την ΑΤΑ - αν ποτέ ξεκινήσει - είναι το πόσους και ποιους ακριβώς προστατεύει. Όσο παράξενο κι αν ακούγεται, επίσημα στοιχεία δεν φαίνεται να υπάρχουν για αυτό το τόσο σημαντικό ερώτημα. Κάποια συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν από τις Έρευνες Οικογενειακών Προϋπολογισμών, όπου οι εργαζόμενοι καλούνται να απαντήσουν στο ερώτημα αν εισπράττουν τιμαριθμικό επίδομα. Το 2003 μόνο 43.5% των ερωτηθέντων απάντησαν θετικά, ενώ για τους εργαζόμενους στον ιδιωτικό τομέα το ποσοστό ήταν μόλις 30.5%. Τα ίδια στοιχεία δείχνουν ότι για το φτωχότερο 10% των εργαζομένων το ποσοστό κάλυψης από την ΑΤΑ είναι μόλις 6%. Το ποσοστό κάλυψης αυξάνεται προοδευτικά με το εισόδημα για να ξεπεράσει το 70% για τα άτομα που ανήκουν στο ψηλότερο 10%.

Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι η ΑΤΑ έχει ξεπεραστεί από την εξέλιξη της οικονομίας και βρίσκεται σε φθίνουσα πορεία. Γιατί λοιπόν τόση φασαρία για ένα θεσμό που σταδιακά διαβρώνεται και αυτοκαταργείται;

Το μεγαλύτερο πρόβλημα με την ΑΤΑ σήμερα είναι ότι αποτελεί την κύρια αιτία πίσω από την ανεξέλεγκτη αύξηση του κρατικού μισθολογίου. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να μπει μια τάξη στα δημοσιονομικά του κράτους όταν το κρατικό μισθολόγιο αυξάνεται με ρυθμό 7-8% ετησίως. Η κατάργηση ή δραστική αναπροσαρμογή της ΑΤΑ στο δημόσιο είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος συγκράτησης του κρατικού μισθολογίου σε πιο λογικούς ρυθμούς αύξησης. Άλλα μέτρα όπως η πάταξη της φοροδιαφυγής είναι επίσης απαραίτητα αλλά αυτά θα χρειαστούν χρόνο για να αποδώσουν. Το κράτος βρίσκεται σε δυσχερή δημοσιονομική κατάσταση σε μια περίοδο που η οικονομία χρειάζεται στήριξη. Έργα υποδομής που θα μπορούσαν να δώσουν ώθηση στην ανάπτυξη αναστέλλονται λόγω οικονομικής στενότητας. Η κατάσταση απαιτεί άμεσες και τολμηρές λύσεις.

* "Μερικές αλήθειες για την ΑΤΑ," Σχόλιο Οικονομικής Πολιτικής Τεύχος 16, Κέντρο Οικονομικών Ερευνών Πανεπιστημίου Κύπρου, Ιούνιος 2008.

Πολίτης, 6/12/2009