Ισλανδία, Κύπρος και ευρώ

Η πρώτη επέτειος από την ένταξη της Κύπρου στη ευρωζώνη μας βρίσκει σε μια πολύ ενδιαφέρουσα συγκυρία. Η κρίση στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα έχει οδηγήσει σε κατάρρευση μέχρι πρότινος πανίσχυρους οργανισμούς με μακρόχρονη ιστορία, ενώ ακόμα και κυρίαρχα κράτη έχουν βρεθεί στα πρόθυρα της χρεωκοπίας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για μας παρουσιάζει η περίπτωση της Ισλανδίας γιατί δείχνει τους κινδύνους που αντιμετωπίζει μια μικρή ανοιχτή οικονομία με δικό της νόμισμα.  

Η Ισλανδία είναι ένα απομονωμένο νησί με έκταση περίπου 11 φορές αυτή της Κύπρου αλλά με πληθυσμό μόλις 320.000 ανθρώπους.  Για εκατοντάδες χρόνια η Ισλανδική οικονομία βασιζόταν στην αλιεία και μέχρι πρόσφατα η χώρα ήταν μια απο τις φτωχότερες της Ευρώπης. Τα τελευταία είκοσι χρόνια η Ισλανδία άρχισε να μετατρέπεται σε διεθνές τραπεζικό κέντρο. Ως μια μικρή οικονομία με δικό της νόμισμα, η Ισλανδία διατηρούσε ψηλότερα επιτόκια από αυτά που προσφέρονταν σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η ευρωζώνη και η Βρετανία. Μπόρεσε έτσι να προσελκύσει πολλά κεφάλαια από επενδυτές που αναζητούσαν ψηλές αποδόσεις. Οι Ισλανδικές τράπεζες επεκτάθηκαν με φρενήρεις ρυθμούς με αποτέλεσμα κατά το τέλος του 2007 το ενεργητικό τους να είναι σχεδόν έντεκα φορές μεγαλύτερο από το μέγεθος της οικονομίας της χώρας. Παράλληλα, πολλοί Ισλανδοί επέλεξαν να δανειστούν σε ξένο νόμισμα. Αυτό τους επέτρεπε να εξασφαλίσουν χαμηλότερο επιτόκιο, ταυτόχρονα όμως τους άφηνε εκτεθειμένους στον κίνδυνο υποτίμησης του νομίσματος της χώρας. 

Για μια μικρή χώρα με δικό της νόμισμα, η κατάσταση αυτή αποτελεί ένα δυνητικά καταστροφικό μίγμα. Ο λόγος έχει να κάνει με τη φύση του τραπεζικού συστήματος. Το ενεργητικό μιας τράπεζας αποτελείται κυρίως από δάνεια, τα οποία έχουν μακροχρόνιο χαρακτήρα: οι οφειλέτες αποπληρώνουν τα δάνειά τους με δόσεις σε διάστημα αρκετών ετών. Αντίθετα, οι υποχρεώσεις της τράπεζας είναι βραχυχρόνιες: οι καταθέτες μπορούν να αποσύρουν τα κεφάλαιά τους ανά πάσα στιγμή, ή με σχετικά μικρή προειδοποίηση. Αυτό σημαίνει ότι οι τράπεζες είναι επιρρεπείς σε κρίσεις πανικού. Ακόμα και μια απολύτως φερέγγυα τράπεζα - δηλαδή μια τράπεζα με ενεργητικό του οποία η αξία υπερβαίνει τις υποχρεώσεις - μπορεί να καταρρεύσει αν ξαφνικά όλοι οι καταθέτες της αποφασίσουν να αποσύρουν τα κεφάλαιά τους ταυτόχρονα. Αυτό βέβαια είναι απίθανο να συμβεί υπό κανονικές συνθήκες. Όταν όμως οι συνθήκες δεν είναι κανονικές - όπως στη διάρκεια μιας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης όπου είναι γνωστό ότι πολλές τράπεζες έχουν επενδύσει σε αμφιβόλου αξίας τοξικά προϊόντα - είναι δυνατόν οι επενδυτές να ανησυχήσουν και να αποφασίσουν να αποσύρουν τα κεφάλαιά τους αναζητώντας πιο ασφαλείς επενδύσεις. Έτσι, ένα καθόλα φερέγγυο τραπεζικό σύστημα μπορεί να καταρρεύσει εν μιά νυκτί. 

Για αυτόν ακριβώς το λόγο κάθε κράτος (συνήθως διά της Κεντρικής του Τράπεζας) αναλαμβάνει το ρόλο του έσχατου δανειστή. Εγγυάται ουσιαστικά ότι σε περίπτωση που δημιουργηθεί ένας τέτοιος πανικός θα στηρίξει το τραπεζικό σύστημα προσφέροντας ρευστότητα μέχρις ότου η ηρεμία επανέλθει στις αγορές. Για να μπορεί το κράτος να διαδραματίσει αυτό το ρόλο πρέπει να διαθέτει ικανοποιητικά αποθέματα. Κάτι τέτοιο δεν συνέβαινε στην περίπτωση της Ισλανδίας. Όταν η διεθνής διατραπεζική αγορά ξαφνικά στέρεψε και οι τράπεζες χρειάστηκαν ενίσχυση, η Ισλανδική κυβέρνηση ανακάλυψε ότι δεν είχε αρκετά κεφάλαια για να στηρίξει αποτελεσματικά τις τράπεζες. Το τραπεζικό σύστημα κατέρρευσε και η Ισλανδική κυβέρνηση αναγκάστηκε να ψάχνει κατεπειγόντως δανεικά, πράγμα δύσκολο μεσούσης μιας μεγάλης κρίσης. Η Ισλανδική κορώνα καταποντίστηκε, δημιουργώντας τεράστια προβλήματα σε όσους είχαν δανειστεί σε ξένο νόμισμα. Οι Ισλανδοί θα περάσουν μια περίοδο ισχνών αγελάδων τα επόμενα μερικά χρόνια. 

Το πάθημα της Ισλανδίας δείχνει τη σημασία που είχε για την Κύπρο η έγκαιρη υιοθέτηση του ευρώ. Και η Κύπρος είναι μια μικρή χώρα με ένα τραπεζικό τομέα αρκετές φορές μεγαλύτερο από το ΑΕΠ της χώρας. Ίσως η Κύπρος να μην είχε την ίδια τύχη με την Ισλανδία γιατί το μέγεθος του τραπεζικού μας τομέα ουδέποτε έφτασε στα επίπεδα της Ισλανδίας και η αυστηρή εποπτεία από την Κεντρική Τράπεζα περιόρισε σημαντικά την πιστωτική επέκταση των Κυπριακών τραπεζών σε σχέση με τις Ισλανδικές. Παρόλα αυτά, μια Κύπρος εκτός ευρωζώνης σε μια τέτοια περίοδο κρίσης θα μπορούσε να είχε βρεθεί σε πάρα πολύ δύκολη θέση. Μπορούν λοιπόν να νιώθουν δικαιωμένοι όσοι προώθησαν και στήριξαν την υιοθέτηση του ευρώ το συντομότερο δυνατό. Το πάθημα της Ισλανδίας ας γίνει μάθημα σε όσους μπαίνουν στον πειρασμό να παίζουν με την οικονομία για χάριν προεκλογικών σκοπιμοτήτων.

Πολίτης, 28/12/2008