Κοινωνική εμπιστοσύνη

Η ανάγκη για συνεργασία και συντονισμό μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας έρχεται συχνά σε σύγκρουση με τα ατομικά τους συμφέροντα. Η υγιής λειτουργία της κοινωνίας εξαρτάται από τη δυνατότητά της να αναπτύξει θεσμούς και μηχανισμούς που να επιτυγχάνουν τη συνεργασία. Η κατανόηση αυτών των μηχανισμών αποτελεί αντικείμενο έρευνας από οικονομολόγους, κοινωνιολόγους και ψυχολόγους. Ένα χρήσιμο εργαλείο για τους ερευνητές είναι τα πειράματα στα οποία ανθρώπινα υποκείμενα τίθενται αντιμέτωπα με υποθετικά διλήμματα. Μια κατηγορία τέτοιων πειραμάτων είναι τα λεγόμενα "παίγνια εμπιστοσύνης". Τα υποκείμενα χωρίζονται σε μικρές ομάδες. Το κάθε μέλος της ομάδας έχει τη δυνατότητα να συνεισφέρει μέρος του εισοδήματός σε κάποιο έργο το οποίο θα αποφέρει οφέλη που θα διαμοιραστούν εξίσου σε όλους, ανεξαρτήτως της συνεισφοράς τους. Τα οφέλη της ομάδας μεγιστοποιούνται όταν ο καθένας συνεισφέρει όλο του το εισόδημα στο έργο. Όμως στο κάθε υποκείμενο ξεχωριστά συμφέρει να μην συνεισφέρει τίποτα και να εκμεταλλευτεί τα οφέλη που θα προκύψουν από τη συνεισφορά των υπολοίπων.

Το σκηνικό αυτό επαναλαμβάνεται για κάποιο αριθμό γύρων και ο ερευνητής παρακολουθεί την εξέλιξη της όλης διαδικασίας. Η συνήθης έκβαση αυτών των πειραμάτων είναι ότι κάποια υποκείμενα ξεκινούν με διάθεση να συνεργαστούν με τους υπόλοιπους (συνεισφέροντας στο έργο), όμως δεν βρίσκουν ανταπόκριση και το επίπεδο συνεργασίας σταδιακά μειώνεται. Οι ερευνητές πειραματίζονται με διάφορους μηχανισμούς που στοχεύουν στο να αυξήσουν το επίπεδο συνεργασίας. Ένας από αυτούς δίνει στα υποκείμενα τη δυνατότητα να τιμωρούν - με κάποιο κόστος για τους ίδιους - αυτούς των οποίων η συμπεριφορά δεν τους ικανοποιεί. Αυτή η δυνατότητα αυξάνει συνήθως δραματικά το επίπεδο συνεργασίας.

Τα αποτελέσματα μιας τέτοιας έρευνας δημοσιεύτηκαν το Μάρτιο του 2008 στο περιοδικό Science (τόμος 319, σελ. 1362). Η έρευνα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί το ίδιο ακριβώς πείραμα διενεργήθηκε σε 16 πόλεις με πολύ διαφορετικές κουλτούρες. Τα αποτελέσματα καταγράφουν σημαντικές διαφορές στη συμπεριφορά των υποκειμένων στις διάφορες κοινωνίες. Τα ψηλότερα επίπεδα συνεργασίας καταγράφηκαν στις δυτικές κοινωνίες, με πρώτη τη Βοστώνη, όπου η μέση συνεισφορά ανήλθε στο 90%, και ακολούθως την Κοπεγχάγη, το Σεντ Γκάλεν και τη Ζυρίχη. Στον πάτο της κατάταξης ήταν το Μουσκάτ, η Κωνσταντινούπολη, το Ριάντ και τελευταία η Αθήνα με μέση συνεισφορά μόλις 28,5%. Οι Αθηναίοι ήταν οι λιγότερο πρόθυμοι να υποστούν προσωπικό κόστος για να τιμωρήσουν όσους δεν συνεργάζονταν, έστω κι αν αυτό θα οδηγούσε σε μεγαλύτερη συνεργασία και περισσότερα οφέλη για όλους.

Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η Ελλάδα δεν μπορεί να είναι άσχετα με την απουσία γενικώς αποδεκτών προτύπων και αξιών και την έλλειψη εμπιστοσύνης που χαρακτηρίζει την κοινωνία της χώρας. Πώς μπορεί μια κοινωνία όπως η Αθηναϊκή (και η Κυπριακή που αναμφίβολα της μοιάζει) να ξεφύγει από αυτό το αρνητικό στάτους κβο; Αυτή είναι η μεγάλη πρόκληση που πρέπει να προβληματίσει σοβαρά και τη δική μας κοινωνία.

Πολίτης, 30/5/2010