Ο νόμος πλαίσιο για την ανώτατη εκπαίδευση

Συζητείται αυτό τον καιρό ο νόμος πλαίσιο για την ανώτατη εκπαίδευση που φιλοδοξεί να εκσυγχρονίσει και να ενοποιήσει της υπάρχουσες νομοθεσίες που διέπουν τη λειτουργία δημόσιων και ιδιωτικών πανεπιστημίων. Ο προτεινόμενος νόμος περιέχει πολλά σημεία που προσφέρονται για συζήτηση. Θα περιορίσω τις παρατηρήσεις μου σε τέσσερα σημεία που άπτονται της γενικής φιλοσοφίας του κειμένου.

1. Ο νόμος αποτελεί πλαίσιο μόνο κατ' όνομα. Η λογική της δημιουργίας ενός κοινού πλαισίου είναι ότι θα περιέχει πρόνοιες που θα ισχύουν για όλους. Παραδόξως, ο προτεινόμενος νόμος περιέχει σωρεία προνοιών οι οποίες διαφοροποιούνται για τα δημόσια και τα ιδιωτικά ιδρύματα. Το πρόβλημα δημιουργείται γιατί ο νόμος δεν περιορίζεται στον καθορισμό γενικών αρχών αλλά μπαίνει σε μια λογική μικροδιαχείρισης των πανεπιστημίων σε τόσο έντονο βαθμό που σε μερικά σημεία πραγματικά προκαλεί κατάπληξη. Αυτό αναπόφευκτα οδηγεί σε συγκρούσεις με υφιστάμενες νομοθεσίες ή με αποδεκτές πρακτικές και δημιουργεί την ανάγκη διαφοροποιήσεων που δεν έχουν θέση σε ένα νόμο πλαίσιο.

2. Ο νόμος προσπαθεί να επιβάλει το πλαίσιο λειτουργίας των δημόσιων πανεπιστημίων στα ιδιωτικά. Το πλαίσιο αυτό δεν είναι κακό, αντίθετα έχει εξυπηρετήσει αρκετά καλά το Πανεπιστήμιο Κύπρου στα είκοσι χρόνια λειτουργίας του. Ούτε όμως είναι το μόνο ορθό πλαίσιο, και κατά πάσα πιθανότητα δεν είναι το πιο κατάλληλο για μικρά ιδιωτικά πανεπιστήμια με πολύ διαφορετικούς στόχους και κουλτούρα από τα δημόσια. Γιατί να μην αφεθούν τα ιδιωτικά πανεπιστήμια να επιλέξουν το δικό τους τρόπο λειτουργίας, μέσα βέβαια στα διεθνώς αποδεκτά πλαίσια; Αυτό απαιτεί η ευελιξία που επαγγέλλεται το Υπουργείο Παιδείας.

3. Πέρα από κάποιες γενικόλογες αναφορές σε πρότυπα ποιότητας, δεν υπάρχει καμιά συγκεκριμένη πρόταση για υιοθέτηση μηχανισμών ελέγχου ποιότητας μέσω μετρήσιμων και αντικειμενικών κριτηρίων. Κανένα πλαίσιο λειτουργίας δεν μπορεί να αποδώσει αν δεν γίνεται σωστή αξιολόγηση με επιστημονικά κριτήρια στη βάση διεθνών πρακτικών. (Μια περιγραφή των συστημάτων αξιολόγησης των πανεπιστημίων διαφόρων Ευρωπαϊκών χωρών βρίσκεται στην πρόσφατη έκδοση της Γενικής Διεύθυνσης Έρευνας της ΕΕ "Assessing Europe’s University-Based Research".)

4. Ο νόμος εισηγείται τη δημιουργία Συμβουλίου Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης το οποίο θα συμβουλεύει την κυβέρνηση σε θέματα εκπαιδευτικής πολιτικής. Στο Συμβούλιο θα συμμετέχουν οι Πρυτάνεις όλων των πανεπιστημίων, δημόσιων και ιδιωτικών. Η εξ οφίκιο συμμετοχή των Πρυτάνεων - και κυρίως αυτών των ιδιωτικών ιδρυμάτων - σε αυτό το σώμα είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη. Δεν ξέρω αν υπάρχει προγούμενο όπου ιδιωτικές επιχειρήσεις είναι ο επίσημος σύμβουλος της κυβέρνησης σε θέματα που τις αφορούν. Θα ήταν σοφότερο το εν λόγω Συμβούλιο να αποτελείται από επιστήμονες εγνωσμένου κύρους οι οποίοι θα συμμετέχουν υπό την προσωπική τους ιδιότητα.

Εν ολίγοις, χρειάζεται μια νομοθεσία που θα δίνει στα εκπαιδευτικά ιδρύματα την ελευθερία να αναπτυχθούν και να καινοτομήσουν και ταυτόχρονα θα απαιτεί την παραγωγή ποιοτικού εκπαιδευτικού και ερευνητικού έργου.

Πολίτης, 25/4/2010

Μπρος χρέος, πίσω ύφεση

Τα πράγματα είναι δύσκολα. Από τη μια η εκτίναξη του δημοσιονομικού ελλείμματος επιβάλλει τον περιορισμό των κρατικών δαπανών. Από την άλλη είναι υπαρκτός ο κίνδυνος υιοθέτησης λανθασμένων μέτρων που θα επιδράσουν αρνητικά στην οικονομική δραστηριότητα και θα καθυστερήσουν την ανάκαμψη. Έχει διατυπωθεί η άποψη για να αποφευχθεί αυτός ο κίνδυνος είναι καλύτερα τα μέτρα αντιμετώπισης του δημοσιονομικού ελλείμματος να αναβληθούν μέχρι η οικονομία να ανακάμψει. Μέτρα μείωσης του ελλείμματος, λέει αυτή η άποψη, θα πρέπει να λαμβάνονται όταν η οικονομία αναπτύσσεται, όχι όταν βρίσκεται σε ύφεση.

Σε ένα σοβαρό και υπεύθυνο κράτος, τα πράγματα όντως έτσι θα λειτουργούσαν. Το κράτος θα φρόντιζε να διατηρεί πλεονάσματα τους καλούς καιρούς ώστε να μπορεί να στηρίζει την οικονομία - με ελλείμματα αν χρειαστεί - όταν ο τροχός γυρίσει. Δυστυχώς το Κυπριακό κράτος δεν συμπεριφέρθηκε υπεύθυνα όλα τα χρόνια που η οικονομία πήγαινε καλά, με αποτέλεσμα να βρίσκεται σήμερα σε δεινή θέση. Η Κύπρος δεν είναι βέβαια η μόνη χώρα που δεν χειρίστηκε σωστά τα δημοσιονομικά της, όμως αυτό δεν πρέπει να αποτελεί δικαιολογία.

Εδώ που φτάσαμε, δεν έχουμε δυστυχώς την πολυτέλεια να περιμένουμε να υιοθετήσουμε μέτρα μετά που η οικονομία θα έχει ανακάμψει. Είναι σημαντικό η Κύπρος να στείλει το μήνυμα στην ΕΕ, στους πιστωτές, στους επενδυτές αλλά και στους τους ίδιους τους φορολογούμενους πολίτες της ότι διαθέτει την πολιτική βούληση να αντιμετωπίσει το δημοσιονομικό της πρόβλημα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί χωρίς να θυσιαστεί η ανάπτυξη. Θα ήταν λάθος να μειωθούν οι αναπτυξιακές δαπάνες ή να εισαχθούν νέες φορολογίες που θα στριμώξουν τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Αντίθετα, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα που θα έχουν αντίκτυπο σε βάθος χρόνου. Η στήλη έχει προτείνει κατ' επανάληψιν τους τελευταίους μήνες δύο συγκεκριμένα μέτρα που αφορούν τον ευρύτερο δημόσιο και ημιδημόσιο τομέα: την κατάργηση τουλάχιστον μίας εκ των δύο (καλύτερα και των δύο) αυτόματων μισθολογικών αυξήσεων (προσαυξήσεων και ΑΤΑ), και την μείωση των κλιμάκων εισδοχής. Η μόνιμη κατάργηση των αυτόματων αυξήσεων είναι πολύ πιο αποτελεσματική από το μέτρο των μηδενικών γενικών αυξήσεων που συζητείται σήμερα, το οποίο είναι προσωρινό. Η δε μείωση των κλιμάκων εισδοχής είναι ένας πολύ αποτελεσματικός τρόπος για σταδιακή και ανώδυνη μείωση του κρατικού μισθολογίου και γεφύρωση του μισθολογικού χάσματος δημόσιου-ιδιωτικού τομέα. Τα μέτρα αυτά δεν θα επηρεάσουν καθόλου την ανάπυξη αφού θα έχουν ελάχιστο άμεσο αντίκτυπο, όμως μακροπρόθεσμα θα έχουν ευεργετικές συνέπειες.

*Και κάτι άσχετο: είναι δυνατόν σε μια χώρα που φιλοδοξεί να γίνει κέντρο χρηματοοικονομικών υπηρεσιών οι τράπεζες να κλείνουν για έξι συνεχόμενες μέρες;

Πολίτης, 18/4/2010

Συναίνεση και ευθυνοφοβία

Μια από τις υποσχέσεις που είχε δώσει ο Μπαράκ Ομπάμα κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας στις ΗΠΑ ήταν ότι θα πολεμούσε τον κομματισμό και θα επιζητούσε τη συναίνεση στη λήψη σημαντικών αποφάσεων. Με την εκλογή του ξεκίνησε τη προσπάθεια μεταρρύθμισης του Αμερικανικού συστήματος υγείας. Παρόλο που θα μπορούσε να περάσει το νομοσχέδιο με τις ψήφους των Δημοκρατικών, κατέβαλε μεγάλες προσπάθειες για αρκετούς μήνες να εξασφαλίσει τη στήριξη μερικών έστω Ρεπουμπλικάνων. Τον περασμένο Ιανουάριο φαινόταν να είχε χάσει το παιγνίδι. Ούτε ένας Ρεπουμπλικάνος δεν βρέθηκε να στηρίξει τη μεταρρύθμιση, οι δημοσκοπήσεις έδειχναν τους Αμερικανούς πολίτες διχασμένους, και οι Δημοκρατικοί είχαν χάσει την υπερ-πλειοψηφία στη Γερουσία μετά την απώλεια της έδρας του Τεντ Κέννεντυ.

Όμως ο Ομπάμα δεν το έβαλε κάτω και σηκώνοντας όλο το βάρος στους ώμους του κατάφερε τον περασμένο μήνα να περάσει μια από τις μεγαλύτερες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις στην ιστορία των ΗΠΑ, μια μεταρρύθμιση την οποία πολλοί προκάτοχοί του είχαν οραματιστεί αλλά κανείς δεν είχε καταφέρει να πετύχει. Ο Ομπάμα επιζήτησε επισταμένα τη συναίνεση, όταν όμως κατάλαβε ότι αυτό δεν τον έβγαζε πουθενά, ανάλαβε το ρίσκο να προχωρήσει μόνος.

Στο δικό μας πολιτικό σύστημα η αναζήτηση της συναίνεσης αποτελεί τρόπο ζωής. Επικρατεί μια λογική ότι μόνο αν όλοι συμφωνούμε μπορούμε να πάμε μπροστά. Όμως δεν υπάρχουν πάντα μέσες λύσεις, κι όταν υπάρχουν δεν είναι κατ' ανάγκην οι καλύτερες. Τα πεπραγμένα 35 χρόνων λειτουργίας του Εθνικού Συμβουλίου θα έπρεπε να είχαν πείσει τον καθένα ότι η συναίνεση δεν είναι πάντα δυνατή, αλλά ούτε καν επιθυμητή. Ο διάλογος είναι βέβαια πάντα χρήσιμος, όμως στο τέλος πρέπει να λαμβάνονται αποφάσεις, είτε υπάρχει συναίνεση είτε όχι. Η πολιτική μας κουλτούρα παρουσιάζει μια δυστοκία, μια ευθυνοφοβία μπροστά στη λήψη σημαντικών αποφάσεων στην απουσία συναίνεσης. Όταν όλοι συναποφασίζουν, κανείς δεν μπορεί να κατηγορηθεί όταν τα πράγματα πάνε στραβά. Αντίθετα, μονομερείς αποφάσεις όπως αυτή του Ομπάμα συνεπάγονται μεγάλο ρίσκο γιατί ταυτίζονται με το κόμμα ή άτομο που τις έλαβε. Όμως χωρίς την ανάληψη κάποιου ρίσκου η κοινωνία κινδυνεύει να μείνει στάσιμη.

Σε κάποιο βαθμό η κουλτούρα της συναίνεσης οφείλεται στο γεγονός ότι, σε αντίθεση με τις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες, στο δικό μας σύστημα ο πρόεδρος δεν διαθέτει συνήθως πλειοψηφία στη βουλή, με αποτέλεσμα να είναι αναγκαία η δημιουργία συμμαχιών. Όμως ο πρόεδρος δεν παύει να είναι αυτός που έχει εκλεγεί από το λαό στη βάση κάποιου προγράμματος και συνεπώς έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση να προσπαθήσει να εφαρμόσει αυτό το πρόγραμμα. Ασφαλώς κάποιοι θα διαφωνούν, και έχουν κι αυτοί δικαίωμα και υποχρέωση να καταγράψουν τη διαφωνία τους. Στις επόμενες εκλογές, ο λαός θα κρίνει ποιος είχε δίκαιο.

Πολίτης, 11/4/2010

Επαρχιώτικη πρωτεύουσα

Πριν μερικά χρόνια φιλοξενούσα ένα συνάδελφο καθηγητή οικονομικών από το Ισραήλ. Ήταν η δεύτερη επίσκεψή του στην Κύπρο και - σε αντίθεση με την πρώτη φορά - είχε βρει το χρόνο να κάνει μερικές βόλτες στη Λευκωσία και να περιεργαστεί τον κόσμο και τα καταστήματα. Δήλωσε εντυπωσιασμένος από την πληθώρα αυτοκινήτων πολυτελείας στους δρόμους και από τον αριθμό καταστημάτων υψηλής μόδας στη Στασικράτους. Στο Τελ Αβίβ του ενός εκατομμυρίου δεν βρίσκεις τόσα πολυτελή καταστήματα, είπε.

Την επόμενη μέρα οδηγούσαμε στη Λεωφόρο Λάρνακας με κατεύθυνση από το κέντρο της Λευκωσίας προς την Αγλαντζιά όταν ξαφνικά μου λέει το εξής: "Την πρώτη φορά που ήρθα, η Λευκωσία μου έδωσε την εικόνα επαρχιακής πόλης. Τώρα βλέπω ότι υπάρχει πολύς πλούτος εδώ, όμως η εικόνα της επαρχιακής πόλης παραμένει. Νομίζω μόλις αντιλήφθηκα το γιατί. Είναι γιατί δεν έχει πεζοδρόμια."

Καμιά φορά χρειάζεται η απροκατάληπτη ματιά ενός ξένου επισκέπτη για να υποδείξει το οφθαλμοφανές. Κοίταξα γύρω μου. Στα δεξιά, το όμορφο πάρκο της Αγλαντζιάς. Στα αριστερά, μια σειρά υποστατικά ατάκτως ερριμμένα σε διαφορετικές αποστάσεις το καθένα από το δρόμο. Μπροστά τους το παγκέτο γεμάτο λαγκούβες και χωματσάδα, συναντά το οδόστρωμα αρκετά εκατοστά πιο κάτω από αυτό, αφού οι βροχές εύκολα διαβρώνουν τον κατηφορικό δρόμο. Όλα αυτά μερικές εκατοντάδες μέτρα από το κέντρο μιας ευημερούσας Ευρωπαϊκής πρωτεύουσας.

Εκεί που υπάρχουν, τα πεζοδρόμια είναι συνήθως ανομοιόμορφα και ασυνεχή, αφού χτίζονται σε διαφορετικά χρονικά σημεία από διαφορετικούς εργολάβους. Όμως το πιο σχιζοφρενικό είναι το φαινόμενο που παρατηρείται σε περιοχές που ξεκινούν να αναπτύσσονται με μεμονωμένους και διάσπαρτους διαχωρισμούς οικοπέδων. Οι ιδιοκτήτες τεμαχίων υποχρεώνονται να πληρώσουν ένα σωρό λεφτά για να φτιάξουν πεζοδρόμια στη μέση του κάμπου, πολλές φορές σε περιοχές όπου δεν υπάρχουν καν δρόμοι. Τα πεζοδρόμια χορταριάζουν, αφού δεν χρησιμοποιούνται, όμως μπορούμε να υπερηφανευόμαστε ότι έχουμε πεζοδρόμια.

Όλα αυτά είναι απότοκο της αδυναμίας του κράτους να εκτελέσει το βασικό ρόλο ενός κράτους: την κινητοποίηση και το συντονισμό των μηχανισμών δημιουργίας βασικών υποδομών. Στην αδυναμία του, το κράτος μετέθεσε την υποχρέωσή του στους ώμους των πολιτών, με τα αποτελέσματα που περιγράψαμε πιο πάνω. Παραδόξως, κανείς δεν φαίνεται να ενοχλείται. Δεν θυμάμαι να έχω ακούσει το θέμα να εγείρεται από κάποια οργάνωση πολιτών ή να συζητείται σε κάποια προεκλογική εκστρατεία. Κι όμως, η δημιουργία πεζοδρομίων και πεζόδρομων είναι χωρίς αμφιβολία μια απαραίτηση προϋπόθεση για τον εξωραϊσμό των πόλεών μας και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων τους. Άστε που θα μειώσει και τις ζημιές στα αυτοκίνητα που αναγκάζονται να πιάσουν παγκέτο στη Λεωφόρο Λάρνακας.

Πολίτης, 6/4/2010