Η αισχροκέρδεια και ο ξύπνιος καταναλωτής

Εδώ και αρκετό καιρό εμφανίζονται στον τύπο δημοσιεύματα που αναφέρονται σε αυξήσεις στις τιμές σε διάφορα είδη. Δυστυχώς όλα σχεδόν τα δημοσιεύματα στηρίζονται σε μεμονωμένα παραδείγματα πολύ μικρού αριθμού αγαθών και δεν προσφέρονται για εξαγωγή γενικών συμπερασμάτων. Η μόνη κάπως συστηματική μελέτη που έχει δει το φως της δημοσιότητας είναι αυτή του Συνδέσμου Καταναλωτών, η οποία επισημαίνει την ύπαρξη μεγάλης διασποράς στις τιμές. Όμως η διασπορά από μόνη της δεν λέει πολλά ράγματα. Για να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα χρειάζονται επιστημονικές μελέτες ευρείας κλίμακας που να διεξάγονται σε τακτική βάση.

Το θέμα συζητήθηκε αυτή τη βδομάδα στην επιτροπή εμπορίου της βουλής. Δύο βουλευτές κατέθεσαν μάλιστα πρόταση νόμου που ποινικοποιεί την αισχροκέρδεια. Πρόκειται για μια εισήγηση που ακούγεται καλή στη θεωρία, πάσχει όμως από σοβαρά προβλήματα εφαρμογής στην πράξη. Υπάρχει κατ' αρχήν το πρόβλημα ορισμού της αισχροκέρδειας. Η πρόταση των βουλευτών την καθορίζει ως τη πώληση προϊόντος έναντι τιμήματος το οποίο "κατά τις περιστάσεις τελεί σε προφανή δυσαναλογία προς την αγοραία τιμή του προϊόντος." Το προφανές της δυσαναλογίας είναι βέβαια θέμα κρίσης. Αυτό που είναι σίγουρα προφανές είναι ότι ένας τέτοιος ορισμός δύσκολα θα μπορούσε να σταθεί σε δικαστήριο. Πέραν αυτού, υπάρχει το πρακτικό θέμα της αστυνόμευσης. Ποιος θα αναλάβει να βρει τους παρανομούντες; Θα δημιουργήσουμε ειδική αστυνομική δύναμη η οποία θα γυροφέρνει τα καταστήματα κοιτάζοντας ετικέτες; Ποιο θα είναι το κόστος ενός τέτοιου εγχειρήματος;

Θα ήταν πολύ πιο χρήσιμο αν κυβέρνηση και βουλή εστιάζονταν στη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για τον ανταγωνισμό, ο οποίος είναι η μόνη δύναμη που μπορεί να διασφαλίσει λογικές τιμές σε μακροχρόνια βάση. Δυστυχώς συχνά κάνουν ακριβώς το αντίθετο με την παραχώρηση προνομίων σε διάφορες επαγγελματικές ομάδες. Δυσχεραίνουν έτσι την πρόσβαση στην αγορά σε νέους επαγγελματίες ή επιχειρήσεις και περιορίζουν τον ανταγωνισμό. Ένα τέτοιο προνόμιο είναι το δικαίωμα καθορισμού τιμοκαταλόγου που έχει παραχωρηθεί κατ' εξαίρεση και παρά τις πρόνοιες του περί ανταγωνισμού νόμου σε ορισμένους επαγγελματίες όπως οι δικηγόροι και οι οδοντίατροι. Η ίδια η πολιτεία δηλαδή έρχεται να υποσκάψει με τις ενέργειές της την νομοθεσία περί ανταγωνισμού. Καθόλου δεν βοηθάει επίσης το γεγονός ότι η Επιτροπή Προστασίας του Ανταγωνισμού, η οποία είναι το αρμόδιο σώμα για την εφαρμογή της νομοθεσίας, λειτουργεί σήμερα με υποτυπώδη στελέχωση.

Ανεξάρτητητα όμως από τις ενέργειες της πολιτείας, τίποτα δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς τη συμβολή του ίδιου του καταναλωτή. Έχουμε συνηθίσει να ζούμε σε μια οικονομία σε μεγάλο βαθμό ελεγχόμενη. Γίναμε παθητικοί καταναλωτές, θεωρώντας ότι το κράτος θα μας προστατεύσει από τις αυθαιρεσίες. Όμως η ελεύθερη αγορά χρειάζεται ξύπνιους και καλά πληροφορημένους καταναλωτές. Η καλλιέργεια σωστής καταναλωτικής συνείδησης είναι μια μακροχρόνια προσπάθεια στην οποία θα πρέπει να εμπλακεί η πολιτεία, οι Σύνδεσμοι Καταναλωτών, αλλά και ο κάθε ένας από εμάς.

Πολίτης, 30/11/2003

Για τη φορολογία των οχημάτων

Η φορολογία των οχημάτων είναι καθαρά φοροεισπρακτική πολιτική. Αποφέρει έσοδα που χρησιμοποιούνται στην άσκηση κοινωνικής πολιτικής. Για ένα κράτος που αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες στην είσπραξη φόρων - και ειδικά του φόρου εισοδήματος - η φορολογία των οχημάτων δεν είναι κακή πολιτική. Είναι μια σταθερή πηγή εσόδων που αντλείται από όλους τους πολίτες, περιλαμβανομένων και αυτών που διαφεύγουν άλλων φορολογιών. Είναι επίσης προοδευτική φορολογία, αφού οι φορολογικοί συντελεστές αυξάνονται με την αξία του αυτοκινήτου.
Δεν υπάρχει όμως αμφιβολία ότι οι συντελεστές είναι υπερβολικά ψηλοί. Και ορθά η κυβέρνηση μελετά την αναθεώρησή τους. Μαζί με τη μείωση των συντελεστών η κυβέρνηση προτείνει και μια άλλη σημαντική αλλαγή: τον υπολογισμό της φορολογίας στη βάση του κυβισμού αντί σαν ποσοστό επί της αξίας του αυτοκινήτου. Η πρόταση αυτή έχει δύο πλεονεκτήματα. Πρώτον, περιορίζει τη φοροδιαφυγή, αφού ο υπολογισμός του φόρου είναι απλός και δύσκολα μπορεί κάποιος να τον αποφύγει. Δεύτερον, καταργεί την επιβολή φορολογίας στα διάφορα έξτρα που συντείνουν στην ασφάλεια των επιβατών, όπως είναι οι αερόσακοι και τα φρένα ABS. Για αυτούς τους λόγους αρκετές Ευρωπαϊκές χώρες επιβάλλουν φορολογία με βάση τον κυβισμό.
Υπάρχουν όμως και μειονεκτήματα. Για να καθοριστούν φορολογικοί συντελεστές με βάση τον κυβισμό τα οχήματα πρέπει να χωριστούν σε κατηγορίες. Οι ομαδοποιήσεις αυτές είναι κατ' ανάγκην αυθαίρετες και ως αποτέλεσμα γίνονται αντικείμενο πιέσεων και παζαρέματος. Η κατηγορία στην οποία θα καταταχθεί ένα όχημα μπορεί να έχει τεράστιες επιπτώσεις στην τελική τιμή και κατ' επέκταση στις πωλήσεις του. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην Κύπρο που οι διαφορές μεταξύ συντελεστών είναι μεγάλες. Είναι εμφανές ότι οι πιέσεις και τα συμφέροντα έπαιξαν το ρόλο τους στην ομαδοποίηση που προτείνει η κυβέρνηση. Δύσκολα μπορεί κανείς διαφορετικά να εξηγήσει την ύπαρξη της ευρύτατης κατηγορίας των 1650-2250 κυβικών. Αυτά τα προβλήματα μπορούν να αμβλυνθούν σε μεγάλο βαθμό με τη δημιουργία περισσότερων κατηγοριών ώστε η κλιμακωτή αύξηση των συντελεστών να είναι πιο σταδιακή.
Το πρόβλημα με την υιοθέτηση του κυβισμού ως βάση υπολογισμού της φορολογίας είναι ακόμα πιο οξύ στην περίπτωση των μεταχειρισμένων. Τα μεταχειρισμένα αυτοκίνητα έρχονται στην Κύπρο με τιμή εισαγωγής κατά πολύ χαμηλότερη από αυτή των αντίστοιχων καινούριων. Δεν υπάρχει καμία λογική ένα αυτοκίνητο που εισάγεται στην τιμή των δύο χιλιάδων λιρών να πληρώνει τον ίδιο φόρο με ένα όχημα των επτά ή οκτώ χιλιάδων απλώς και μόνο επειδή έχουν τον ίδιο κυβισμό. Μια τέτοια πολιτική θα πλήξει την αγορά μεταχειρισμένου η οποία έχει εξυπηρετήσει αφάνταστα τους καταναλωτές τα τελευταία δέκα χρόνια. Η επιλογή του ποιοτικού μεταχειρισμένου έλυσε τα χέρια χιλιάδων οικογενειών - κυρίως των χαμηλών οικονομικών στρωμάτων - και συνέβαλε ταυτόχρονα στη συγκράτηση των τιμών και την βελτίωση της ποιότητας των καινούριων οχημάτων.
Ο υπολογισμός του φόρου στη βάση του κυβισμού είναι δίκαιος μόνο στο βαθμό που ο κυβισμός ενός οχήματος αντικατοπτρίζει την χρηματική του αξία. Αν η κυβέρνηση επιμένει στη φορολογία με βάση τον κυβισμό, θα πρέπει τουλάχιστον να προβεί σε ορισμένες ρυθμίσεις ώστε να μην τεθούν εκτός αγοράς ολόκληρες κατηγορίες οχημάτων.

Πολίτης, 16/11/2003

Καλημέρα ανταγωνισμέ

Η δημοπρασία για την άδεια κινητής τηλεφωνίας σηματοδοτεί την αρχή μιας νέας εποχής στον τομέα των τηλεπικοινωνιών. Η άφιξη του ανταγωνισμού αναμένεται να δώσει νέα ώθηση στο σημαντικό αυτό τομέα. Βέβαια ο Κύπριος καταναλωτής απολαμβάνει εδώ και αρκετό καιρό πολλά από τα οφέλη του ανταγωνισμού. Η δραστική μείωση των τελών της σταθερής και κινητής τηλεφωνίας τα τελευταία χρόνια οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στον ανταγωνισμό από τις υπηρεσίες callback, αλλά και στην επιθυμία της ΑΤΗΚ να αυξήσει το ποσοστό διείσδυσής της στην αγορά εν αναμονή του ανταγωνισμού. Συνεπώς, μάλλον δεν πρέπει να περιμένουμε εντυπωσιακή μείωση των τιμών, μπορούμε όμως να προσβλέπουμε σε περισσότερες επιλογές και νέα, ευφάνταστα προϊόντα.

Η καλή λειτουργία της αγοράς θα εξαρτηθεί τόσο από τις κινήσεις των δύο εταιρειών όσο και από το θεσμικό πλαίσιο. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το τέλος διασύνδεσης, το οποίο η Scancom θα πληρώνει στην ΑΤΗΚ για να ενωθεί με το δίκτυο της τελευταίας. Το τέλος αυτό έχει καθοριστεί από το Γραφείο του Επιτρόπου Τηλεπικοινωνιών και από το ύψος του θα εξαρτηθούν πολλά. Σε χώρες όπου καθορίστηκε σχετικά χαμηλό τέλος, όπως τη Γερμανία, άνθησε ο ανταγωνισμός. Αντίθετα, σε χώρες όπου το τέλος είναι ψηλό, όπως τη Γαλλία, οι νέοι ανταγωνιστές δυσκολεύονται να αποσπάσουν σημαντικό μερίδιο αγοράς από το πρώην μονοπώλιο. Θα πρέπει να αναμένουμε να δούμε στην πράξη κατά πόσον το καθορισθέν τέλος θα επιτρέψει ή όχι τον ανταγωνισμό.

Εξίσου σημαντικός παράγοντας είναι η ευκολία μεταπήδησης από τη μια εταιρεία στην άλλη. Η νέα εταιρεία θα προσπαθήσει με διάφορες προσφορές να δελεάσει τους καταναλωτές. Θα βρει ανταπόκριση μόνο αν η διαδικασία αλλαγής εταιρείας είναι απλή και δεν ταλαιπωρεί τον καταναλωτή. Για παράδειγμα, είναι σημαντικό να μπορεί ο συνδρομητής να διατηρεί τον αριθμό τηλεφώνου του όταν αλλάζει εταιρεία. Τυχόν αντίθετη πρακτική θα αποτελέσει σημαντικό εμπόδιο στην ανάπτυξη του ανταγωνισμού. Πέραν όμως της σημασίας που είχε για τις τηλεπικοινωνίες, η δημοπρασία της περασμένης βδομάδας ήταν ένας σημαντικός σταθμός στα κυπριακά χρονικά, γιατί εισήγαγε τον πλειστηριασμό ως μέθοδο διαμοιρασμού κρατικών "προνομίων", όπως είναι οι διάφορες άδειες.

Η πρακτική που ακολουθείται συνήθως είναι η παραχώρηση των προνομίων με βάση ποιοτικά κριτήρια, τα οποία ως επί το πλείστον μεταφράζονται σε βόλεμα ημετέρων και ρουσφέτι. Για παράδειγμα, είναι γνωστό ότι πολλές άδειες λειτουργίας ταξί παραχωρούνται σε άτομα που δεν σκοπεύουν να εξασκήσουν το επάγγελμα, οι οποίοι τις μεταπωλούν κατόπιν σε επαγγελματίες έναντι υψηλού αντιτίμου. Η επιτυχία της δημοπρασίας για την κινητή τηλεφωνία κατέδειξε με τον πλέον πειστικό τρόπο ότι υπάρχουν καλύτερες μέθοδοι διάθεσης των κρατικών προνομίων. Ας ελπίσουμε ότι κάποιοι ιθύνοντες θα το θυμηθούν αυτό την επόμενη φορά που το κράτος θα παραχωρεί άδειες λειτουργίας ταξί, ενοικίασης αυτοκινήτων, ή λειτουργίας ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών.

Πολίτης, 9/11/2003